SPIS RZECZY

pragnieniem zachowania człowieczeństwa, zwykłej uczciwości,a pragnieniem uznania społecznego i sukcesu. Pragnienie Boga opisaneprzez św. Augustyna idol przekształca w pragnienia egoistyczne, podsycane,kontrolowane i prowadzone przez niego. Sprawia, że człowiek kieruje sięw stronę samego siebie, a przede wszystkim pozbawia wartości innych – jakopisuje to Sołowjow w Znaczeniu miłości 66 . A im bardziej nasze „ja” zwraca sięw stronę samego siebie, tym bardziej traci umiejętność dawania i tym mocniejzagłębia się w swojej alienacji. Tym łatwiej też jest go kontrolować.Leszek Kołakowski wskazuje, że różnica między despotyzmemi totalitaryzmem polega na tym, że ten drugi charakteryzuje się naturalnątendencją „do niszczenia wszystkich istniejących więzi społecznychi wszystkich spontanicznych krystalizacji życia zbiorowego, aby zastępowaćje formami narzuconymi przez państwo” 67 . W związku z tym podstawowącechę społeczeństwa nowoczesnego, a zatem i nowoczesnego państwa,możemy nazwać, parafrazując św. Augustyna, privatio comunitatis. Do jakiego„Zaiste jest on wybrany spośród milionów.Przywódca z łaski boga”.Zinowiew o Leninie.stopnia dominująca kultura zanurzona jest w proces alienacji, pokazuje namszczegół bardziej niż znaczący: znany współczesny apologeta nowoczesnościTzvetan Todorov w prologu do francuskiej edycji dzieł Grossmana 68 , opisująctotalitaryzm, stale używa pojęcia „jednostka” zamiast „człowiek” czy„osoba” (jak robił to Grossman), podczas gdy zredukowanie człowieka do„jednostki” to jeden z pierwszych kroków w procesie totalitaryzacji (a więcodczłowieczenia) społeczeństw.Sołowjow w Rosji i Kościele Powszechnym, odnosząc się do rewolucjifrancuskiej, zaznacza, że jej kłamstwem założycielskim był „początekczłowieka indywidualnego, rozumianego jako pełny w sobie i dla siebie.(...) gdzie indywidualizm przemienił człowieka abstrakcyjnego w nie mniejabstrakcyjnego przecież obywatela, a jednostka wolna i suwerenna stała66 V. Soloviev, Smysl lubvi, w: Sobrane sochineniy, t. VII, Bruksela 1966, s. 3-60.67 L. Kołakowski, Euro- i Azjokomunizm: jedno czy dwoje?, w: Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań,Kraków 2006, s. 375.68 T. Todorov, Les combats de Vassili Grossman, w: V. Grossman, Oeuvres, Paris 2006, s. XIX.