жекелеген ак.ындар шырармашылыеына шолу

53 XX РАСЫРДЫЦ БАСЫНДАШ КАЗАК ЭДЕБИЕПКдзакгын жер-суынын тарылып, малынын азаюынадандыгынан дей келе, патша уюметшщ казак даласында! журпзл отырган саясатына наразылык бищреш. Сондыктан даА.Жандыбаевтын булшыгармасы патша цензурасы каушпдептапкан ютаптар Ti3iMiHe шккен62.“Жас гумырым, яки жастыкта гафлат” казак даласынын uirepiдамуына кесел болып отырган надандыкты аяусыз сынга алган,соны кызгыштай корушы надан молдалардын образын жасады.Бул естелж-роман казак прозасы дамуынын кезекп сатысындарыб1ршама шеберлйспен, сауатты жазылган шыгарма екеншерекше айтуымыз керек.Кдзак прозасындагы такырыптык-идеялык ianemcrep XXрасьф басындагы казак романдарьшда да байкалады. Мысалы,“Бакытсыз Жамал”, “Кыз керелйс”, “Калын мал”, “МунлыМэриям”, “Кдмар сулу”, “Юм жазыкты?” т.б.Романшылар казак кыздарынын бас бостандыгы туралытакьфыпты жастардын махаббат жолындагы куресшен repiкен арнага —адамдык eMip, бостандык ушш курес идеясынаалып шыгады. Каламгерлердщ дуниетанымы, eMipm бейнелеуnpHHUHirrepi эртурл1 болгандыктан, керкемшк nieiniM деалуантурл1 KopiHic тапкан.XX гасыр басында бул такырып мулде езге проблематикада,философияда козгалады. Казак романдарындагы басты назаржастар арасындагы гашыкгык, махаббат тарихьшда емес. Осытакьфьштардагы романдардагы махаббатта Лейш-Мэжнундйсумтылыс, романтикалык куштарлык бейнеленбейда. Романдардакуреске кетершетш непзшен кыздар, opi олар окыгансауатты, eHepni жшттерге «рашьпым» дегеннен repi «тещм,куткарушым» деп карайды.М.Дулатовтыц «Бакьггсыз Жамал» романы —осы такырыптытерешрек козгайтын XX гасыр басындагы елеугп шыгармалардын6ipi. Роман кезшде окьфман кауьш ортасындаулкен niKip турызып,мерз1мш баспасезде сын объекпсше айналды. Онын когамдыксанага ыкпалы да кушп болды.Романньщ ею мэрте (1910, 1914 жылдарда) басылым KepyiHiHe3i онын окьфман кешлшен шыкканын, ютапка сураныстынкеп болганын делелдей алады. Шырарманын манызы казакэдебиетшдеп реалистж сипатты, келемш, курдел1 тунгыш романболгандыгында рана емес. Ол казак эдебиеп тарихындагыкеркемд1к дэрежес1 жогары ерекше эдеби кубылыс репнде деаса манызды. Сондыктан роман езшен кейш жазылран талайшыгармаларра улп болды, олардын тур, стшпне белпл1 дэрежеде62 Э.Жиреншин. Казак ютаптары тарихынан. А., 1971,148-6.