Rapport - Bijwerkingen van herstructureringsoperaties - KKS

1 Introductie
1.1 Inleiding
In de afgelopen jaren zijn er diverse onderzoeken uitgevoerd naar de effecten van stedelijke
herstructurering. Veel onderzoek op dit terrein richtte zich op de effecten van
verhuisprocessen voor de aangepakte wijken. De onderzoeken hebben veel opgeleverd,
maar er bleven ook nog veel vragen liggen. In de actuele discussies over herstructurering
spelen waterbedeffecten een prominente rol. Met een waterbedeffect wordt
bedoeld “een effect van een beleidsmaatregel met een bedoelde of onbedoelde invloed
op een ander gebied dan waarvoor de beleidsmaatregel bedoeld is” (Slob e.a., 2008).
In de Nederlandse beleidscontext is de term waterbedeffecten eerder vooral gebezigd
in relatie tot verplaatsing van criminaliteit en drugsproblematiek als gevolg van
plaatsgebonden preventieve of repressieve maatregelen tegen deze problemen (zie
bijvoorbeeld Bernasco e.a., 2006). Wij spitsen de hierboven genoemde, tamelijk algemene
definitie toe op de praktijk van stedelijke herstructurering, in het bijzonder op
de gevolgen van herhuisvesting van bewoners van sloopwoningen op buurten waar zij
terechtkomen.
In het kader van stedelijke herstructurering duikt de term voor het eerst op in een evaluatierapport
over de vernieuwing van de Bijlmermeer. “In hoofdlijnen constateren we
dat de leefbaarheid in de al aangepakte delen van de Bijlmer wel is toegenomen. … Maar
de verbetering werkt ook als een waterbed: waar je gaat zitten gaat het omlaag om elders
weer omhoog te komen. De verbeterde buurten gaan erop vooruit, maar de nog niet aangepakte
flats zijn erop achteruit gegaan” (Ouwehand e.a., 1999, p. 100).
Sinds de publicatie van dit rapport is er veel interesse in de verhuisstromen vanuit herstructureringsbuurten
naar andere buurten, mogelijke overlast van recent gevestigde
herhuisvestingsurgenten of andere vestigers en effecten daarvan op de zogenaamde
‘ontvangstwijken’. Over dit soort effecten is echter maar zeer weinig bekend. Weliswaar
vinden Slob e.a. (2008) voor Leiden, Den Haag en Utrecht dat de (subjectief gemeten)
leefbaarheid in buurten waar relatief veel herhuisvestingsurgenten terechtkomen zich
relatief ongunstig ontwikkelt, maar is het op basis van hun onderzoek niet vast te stellen
of er een causale relatie ligt met de kenmerken van de instroom in deze wijken.
Verder constateren Van Bergeijk e.a. (2008) in vijf van hun zes onderzoekswijken
dat professionals en vertegenwoordigers van bewoners organisaties de neergang in
bepaalde buurten binnen de wijk direct relateren aan de selectieve instroom vanuit
de geherstructureerde delen van de wijk. Het gaat in dit onderzoek echter slechts om
indrukken die niet nader onderbouwd worden door cijfers of ander bewijsmateriaal.
Of bepaalde buurten binnen de herstructureringswijk inderdaad achteruit gaan en of
er ook een harde relatie is te leggen met de instroom van herhuisvestingsurgenten en/
of andere bewonerscategorieën is niet vastgesteld.
Leidelmeijer e.a. (2009) vinden in hun rapport Waterbedeffecten van stedelijk beleid
geen systematische verplaatsing van leefbaarheidsproblemen vanuit aandachtswijken
naar andere gebieden, maar in verschillende steden vinden zij wel aanwijzingen
voor waterbedeffecten op beperkte schaal. Een beperking van hun methode is dat ze
19 Bijwerkingen van herstructureringsoperaties