Rapport - Bijwerkingen van herstructureringsoperaties - KKS

leefbaarheid niet echt meten, maar slechts de determinanten daarvan 3 . Verreweg de
belangrijkste daarvan is de sociaaleconomische samenstelling van de bevolking, aangezien
die verreweg het zwaarste meetelt (ongeveer tweederde deel) in de verbetering
van de leefbaarheid gedurende de analyseperiode. De analyse richt zich dus eigenlijk
vooral op ontwikkelingen in de sociaaleconomische samenstelling van de bevolking.
Daarbij zoomen Leidelmeijer e.a. (2009) in op cases in de nabijheid van aandachtswijken
die zich bovengemiddeld positief ontwikkelen, omdat ze vermoeden dat het
risico op waterbedeffect het grootst is daar waar een aandachtswijk in de lift zit. Zoals
ze zelf erkennen (p. 133) kunnen waterbedeffecten echter ook optreden in de nabijheid
van aandachtswijken die zich niet gunstig ontwikkelen. Vaak zijn de korte termijneffecten
van herstructurering immers niet onverdeeld gunstig (Van Bergeijk e.a., 2008;
Wittebrood & Van Dijk, 2007) en is het dus niet ondenkbaar dat er bij herstructurering
zowel ongunstige ontwikkelingen zijn in de vertrekwijk als in de aankomstwijk van
herhuisvestingsurgenten.
Tenslotte is in onderzoek vooral gekeken naar aantallen verhuisden. Maar dat zegt
nog niet alles over de eventuele problemen die de verhuisden met zich meebrengen,
of zoals Smith e.a. (2002, p. 40-41) dat verwoordden: “Numbers are a helpful indicator
that can highlight areas where potential problems may exist but they cannot tell a
neighborhood’s story. One area may have fifteen relocatees with no change in community
standards whereas another can have only five and a surplus of trouble” (zie ook
Kleinhans & Slob 2008, p. 123).
Hoewel er meer aanwijzingen zijn dan in de Nederlandse literatuur, levert ook de
Amerikaanse literatuur geen overtuigend ‘bewijs’ voor het bestaan van waterbedeffecten.
Aan de basis van de Amerikaanse discussie over waterbedeffecten liggen
onderzoeken naar de effecten van ‘mobility programs’ waarbij ‘vouchers’ gebruikt
worden (Kleinhans & Varady, 2011). Deze vouchers worden vooral ingezet om arme
bewoners uit zwaar gesegregeerde ‘public housing units’ naar betere buurten te laten
verhuizen.
In het meeste onderzoek naar deze ‘mobility programs’ wordt gekeken naar de kenmerken
van de buurten waar de ontvangers van vouchers terecht komen. Dit blijken
vaak nog steeds arme, etnisch gesegregeerde buurten te zijn (Clampet-Lundquist,
2004; Varady & Walker, 2000), al geldt dit wel in mindere mate dan voor hun herkomstbuurten
(Buron e.a., 2002; Curley, 2007; Feins & Shroder, 2005; Orr e.a., 2003;
Popkin e.a., 2004; Goetz, 2003).
Het onderzoek dat is gedaan naar het bestaan van waterbedeffecten door verhuisbewegingen,
al dan niet veroorzaakt door sloop, levert hier geen overtuigend ‘bewijs’
3 Leidelmeijer e.a. (2009) gebruiken de Leefbaarometer om de leefbaarheid te meten. De Leefbaarometer
is een index gebaseerd op omgevingskenmerken waarvan empirisch is vastgesteld dat ze de leefbaarheid
(zoals bewoners die ervaren) beïnvloeden. Deze kenmerken zijn gerangschikt onder de volgende
zes dimensies: Woningvoorraad, publieke ruimte, voorzieningen, bevolkingssamenstelling (sociaal/
economisch), leeftijdsopbouw en veiligheid. Alleen van dat laatste zou gezegd kunnen worden dat dat
direct een aspect van leefbaarheid meet (in de zin van schoon, heel en veilig). De Leefbaarometer meet
met andere woorden dus niet de leefbaarheid in een buurt, maar de buurtkenmerken die daarop van
invloed zijn.
20 Bijwerkingen van herstructureringsoperaties