ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. c Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Girifl” bölümünü yeniden
okuyunuz.
2. a Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Murabba” bafll›kl› bölümü
yeniden okuyunuz.
3. d Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Terkîb-i bend” ve tercî’-i
bend” bafll›kl› bölümleri yeniden okuyunuz.
4. d Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Tahmîs” bafll›kl› bölümü
yeniden okuyunuz.
5. c Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Tahmîs” bafll›kl› bölümü
yeniden okuyunuz.
6. a Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Tercî’-i bend” bafll›kl›
bölümü yeniden okuyunuz.
7. a Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “I. Grup Musammatlar”
bafll›kl› bölümü yeniden okuyunuz.
8. c Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Murabba” bafll›kl› bölümü
yeniden okuyunuz.
9. b Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Tahmîs” bafll›kl› bölümü
yeniden okuyunuz.
10. d Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse, “Terkîb-i Bend” bafll›kl›
bölümü yeniden okuyunuz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Murabba’ her bendi dört m›sradan oluflan bir naz›m biçimidir.
Murabbalarda genellikle ilk bend kendi içinde, di-
¤er bendlerin ilk üç m›sra› di¤er bendlerden ba¤›ms›z
olarak yine kendi içinde, son m›sralar› ise ilk bendle kafiyelidir.
Bir murabbada ilk bendin son m›sra› di¤er bendlerin
sonunda aynen tekrarlan›yorsa, bu murabba murabba’-›
mütekerrir; tekrarlanm›yorsa, murabba’-›
müzdevic ad›n› al›r. Terbî’ ise bir gazelin her beytinin
üstüne ayn› vezin ve kafiyede ikifler m›sra eklenerek
meydana getirilmifl dört m›sral› bendlerden meydana gelen
bir naz›m biçimidir. Murabba’ ve terbî’in benzer yönleri
her ikisinin de dört m›sral› bendlerden oluflan naz›m
biçimleri olmas›d›r. Bu iki naz›m biçimi aras›ndaki fark,
murabba›n tek flair taraf›ndan yaz›lm›fl dörtlüklerden; terbî’in
ise, bir flairin gazelinin bafl›na, genellikle baflka bir
flair, nadir olarak da kendisi taraf›ndan, ikifler m›sra eklenerek
meydana gelen dörtlüklerden oluflmufl olmas›d›r.
S›ra Sizde 2
Terbî’, bir flairin bir gazelinin her beytinin üzerine baflka
bir flair, nadir olarak da ayn› flair, taraf›ndan iki m›sra
eklenerek elde edilen dörtlüklerden oluflan bir naz›m
biçimidir. Terbî’-i mutarrafta ise, dörtlükler terbî’
edilen gazelin beyitlerinin üstüne de¤il, her beytin iki
m›sra› aras›na iki m›sra eklenerek meydana getirilmifl
dörtlüklerden oluflur. Tahmîs ve tahmîs-i mutarraf aras›ndaki
fark da bunun gibidir. Ancak tahmîste ve tahmîs-i
mutarrafta gazelin beyitlerinin üzerine ya da iki
3. Ünite - Bendlerden Oluflan Naz›m Biçimleri: Musammatlar
m›sra› aras›na eklenen m›sra say›s› terbîdeki gibi “iki”
de¤il, “üç”tür.
99
S›ra Sizde 3
Terbî’, tahmîs, tesdîs, tesbî’, tesmîn ve ta’flîr ad› verilen
naz›m biçimlerinin benzer yönü bir kasidenin ya da gazelin
beyitlerinin üzerine baflka bir flair taraf›ndan, bazen
de gazelin flairi taraf›ndan sonradan eklenen m›sralarla
elde edilen bendlerden oluflmufl olmalar›d›r. Bu
naz›m biçimlerini birbirinden ay›ran, bendlerindeki m›sra
say›lar›d›r. Terbîin her bendinde dört, tahmîsin her
bendinde befl, tesdîsin her bendinde alt›, tesbîin her
bendinde yedi, tesmînin her bendinde sekiz, ta’flîrin her
bendinde on m›sra bulunur. Ancak bu naz›m biçimlerinde
bendlerin son iki m›sra›n›n musammat hâline getirilen
kaside ve gazele ait oldu¤u unutulmamal›d›r.
S›ra Sizde 4
Terkîb-i bend ve tercî’-i bendi di¤er musammatlardan
ay›ran en önemli özellik kafiye düzenlerinde; buna ba¤l›
olarak da bendleri oluflturan naz›m birimlerinde gösterdikleri
farkl›l›kt›r. Terkîb-i bend ve tercî’-i bend d›fl›ndaki
musammatlarda genellikle ilk bend kendi içinde,
di¤er bendlerin son ya da son iki m›sra d›fl›nda kalan
m›sralar› di¤er bendlerden ba¤›ms›z olarak yine kendi
içinde, son ya da son iki m›sra ise ilk bendle kafiyelidir.
Terkîb-i bend ve tercî’-i bendde ise her bend son beyitler
d›fl›nda di¤er musammatlar gibi de¤il, kaside ya da
gazel gibi kafiyelenmifltir. Dolay›s›yla bu gruptaki musammatlarda
bendleri oluflturan naz›m birimi, di¤er musammatlarda
oldu¤u gibi m›sra de¤il, beyittir. Ayr›ca bu
naz›m biçimlerinin bir bendindeki beyit say›s› da terkîbi
bendden terkîb-i bende ya da tercî’-i benden tercî’-i
bende farkl›l›k gösterir. Terkîb-i bendlerde her bendin
sonunda di¤er bendlerinden farkl› musarra’ bir beyit bulunur.
Bu beytin kafiyesinin genellikle ilk bend de dahil
olmak üzere terkîb-i bendin kafiyesiyle bir ilgisi yoktur.
Tercî’-i bendlerde ise bendlerin kafiyesinden ba¤›ms›z
musarra bir beyit her bendin sonunda aynen tekrarlanmaktad›r.
Terkîb-i bend ve tercî’-i bendi ay›rt etmemize
yarayacak en önemli ölçüt, vâs›ta (=bendiyye) beytidir.
Terkîb-i bend ve tercî’-i bendi birbirinden ay›ran vâs›ta
(=bendiyye) beytinin kullan›m›ndaki farkl›l›kt›r. Terkîb-i
bendde, her bendin sonunda de¤iflen vâs›ta beyti, tercî’i
bendde aynen tekrar edilmifltir.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynak
Saraç, M. A. Yekta (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi, Biçim-Ölçü-Kafiye.
‹stanbul: Gökkubbe Yay›nlar›.