ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

86
Tesdîsin as›l anlam›
“alt›lama, alt› köfleli
k›lma”d›r.
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
gibi bir fakir, muhteflem bir dilenciyim; gözümden akan yafllar bana taht›revan;
ah sancak; cevr ü cefa yard›mc›, dert ve belâ da teb’amd›r.
9 Fuzulî, verdi¤in sözde dur; flikâyet edip maceran› anlatt›¤›n yeter; varl›¤›n› belâ
okuna hedef et; o dostun hoflnutlu¤unu elde edebilmek için her türlü eziyete
sabredip dua et; ey gafil, hayat›n amac›, dostu hoflnut etmektir.
Tesdîs
Edebiyat terimi olarak bir gazelin her beytinin önüne ayn› vezinde ve ilk
m›sralar› ile kafiyeli dörder m›sra eklenerek meydana getirilmifl bendlerden
oluflan bir naz›m biçiminin ad›d›r (bk. Örnek 9).
Kafiye düzeni flöyledir: aaaa(aa), bbbb(ba), cccc(ca), . . .
Örnek 9
Afla¤›daki üç bend XVI. yüzy›l flairlerinden Fevrî (öl. 1571-2)’nin 5 bendlik bir
tesdîsinin ilk ve son bendleridir. Tesdîsin vezni mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün;
kafiye düzeni de “aaaa(aa), bbbb(ba), cccc(ca), . . .”d›r. Fevrî’nin tesdîs etti¤i gazel,
yine XVI. yüzy›l flairlerinden fiemsî (öl. 1580)’ye aittir. Koyu dizilmifl beyitler
fiemsî’nin gazeline aittir.
1 Güller aç›ld› sahn-› çemen sebze-zârdur
Devrân-› lâle mevsim-i zülf-i nigârdur
Hengâm-› flevk u zevk u kenâr u bahârdur
Vakt-i cünûn u flevk-i mey-i hofl-güvârdur
Bülbül terâne bafllad› evvel bahârdur
fieydâl›¤um benüm yine bî-ihtiyârdur
. . .
5 Ey sûretile Yûsuf u sîretde Mustafâ
Nâm› Muhammed ü kamu evzâ’› murtezâ
Yazukdur itme Fevrî-i miskînüne cefâ
Gûfl it ne didi mâlik-i tab’-› sühan-serâ
Tut fiemsî’nün nasîhatini olma bî-vefâ
Geçer güzelligün demi bu rûzgârdur
Fevrî
Tesdîsin düz yaz›yla dil içi çevirisi
1 Güller aç›ld›; ba¤lar, bahçeler yemyeflil oldu; lale zaman›, güzelin zülfünü ele
alma mevsimi; nefl’e ve zevk sürme, güzeli kuca¤a alma ve çiçek vaktidir; lezzetli
flarap içme iste¤inin ve ç›lg›nl›¤›n artt›¤› vakittir; “bülbül na¤meye bafllad›,
ilkbahard›r; yine elimde olmadan kendimi duygular›m›n coflkunlu¤una b›rakt›m”
5 Ey yüzü Yusuf, ahlak› da Mustafa gibi olan; ad› Muhammed, her hâli ve her
tavr› be¤enilmifl ya da Murtaza gibi olan; zavall› Fevrî’ne cefa etme, yaz›kt›r;
bak o büyük flair (fiemsî) ne diyor: “fiemsî’nin ö¤üdünü tut, vefas›z olma; bu
zamand›r, güzellik ça¤› geçip gider.”
Aç›klama: Hz. Yusuf, güzelli¤iyle ünlüdür ve Divan fliirinde birçok özelli¤i yan›nda
bu yönüyle de bir sembol olarak kullan›lm›flt›r; Mustafâ, Hz. Muhammed’in
adlar›ndand›r; “be¤enilmifl, seçilmifl, hoflnut ve raz› olunmufl” anlamlar›na gelen
Murtezâ, ayn› zamanda Hz. Alî’nin lakab›d›r.