ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

4. Ünite - Eski Türk Edebiyat›nda Ölçü: Aruzla ‹lgili Temel Kurallar, Terimler ve Vezin Bulma Usulü
anlam›yla uyum sa¤layamad›¤› bir döneme ait olan bu beyitteki imaleler, imalenin
fliirin ahengi üzerinde yapt›¤› olumsuz etkinin derecesini göstermek için oldukça
iyi bir örnektir.
‹mâlenin bu türüne imâle-i maksûre ad› da verilir. ‹malenin bir de imâle-i
memdûde ya da medd ad› verilen farkl› bir türü vard›r.
3. Medd (=imâle-i memdûde): Aruzda medli hecelerin as›l de¤erlerinden biraz
daha uzun okunmas›na denir. As›l anlam› “uzatma” ya da “çekme”dir. Medli hece,
“mest” ve “aflk”ta oldu¤u gibi çift ünsüz ile ya da “yâr” ve “dôst”ta oldu¤u gibi bir
uzun ünlüden sonra gelen bir veya iki ünsüzle biten hecelerdir. Bu heceler aruza
göre biri kapal› (=uzun) biri de k›sa olmak üzere iki hece de¤erindedir. Dolay›s›yla
med, bu tür bir hecenin aruzdaki ses de¤erini niteleyen bir terimdir.
Medli hecelerin son ünsüz sesleri vezin gere¤i ünlüyle bafllayan bir söze vasledildi¤inde
med ortadan kalkar ve medli hecenin ulanan ses d›fl›nda kalan k›sm› tek
kapal› hece de¤erine düfler. Örnek: “harâb oldu”nun “harâ boldu”; “mest oldu”nun
da “mes toldu” hâline getirilmesi gibi.
Bir ünlü harften sonra sonu ünsüzle biten Türkçe kelimelerde de bazen med
yap›ld›¤› görülür: “Da¤”, “var” gibi tek kapal› hece de¤erindeki Türkçe kelimelerin
“d⤔, “vâr” fleklinde uzat›lmas› ve bu yolla ses de¤erlerinin bir kapal› heceden bir
kapal› bir aç›k hece de¤erine yükseltilmesi gibi.
Örnek
Yâr hâl-i dilümi zâr bilüpdür bilürem
Dil-i zârumda ne kim var bilüpdür bilürem
Fuzulî
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Sevgili, gönlümün hâlini inlemekte, cefa çekmekte olarak biliyormufl, bilirim.
‹nleyen gönlümde ne oldu¤unu biliyormufl, bilirim.”
‹kinci m›sradaki Türkçe “var”da yap›lan med, ilk m›sradaki iki medle birlikte
beyitte farkl› bir ahengin ortaya ç›kmas›na neden olmufltur. Dolay›s›yla bu tür
medleri sadece vezin gere¤i yap›lm›fl medler olarak de¤erlendirmemek, onlar› birer
âhenk ögesi olarak da ele almak gerekir. Türkçe bir heceyi fliirde medli olarak
kullanman›n ahenge yapt›¤› katk›y› göstermek için en güzel örneklerden biri Hersekli
Ârif Hikmet (öl. 1903)’in,
“Hakka karfl› dural›m er kifli niyyetine”
m›sra›ndaki “êr” kelimesinde yap›lan meddir.
Arapça ve Farsça sözlerin bir uzun ünlü ve “sakin nûn” ile biten -ûn, -în, -ân
gibi son hecelerindeki ünlüler aruzda k›sa ünlü; bu heceler de tek kapal› hece de-
¤erinde kabul edilmifltir.
Örnek
Aflk derdiyle hoflem el çek ilâcumdan tabîb
K›lma derman kim helâküm zehri dermânundadur
Fuzulî
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Doktor, ben aflk derdiyle mutluyum, beni tedavi etmeye kalk›flma. Beni iyilefltirme,
çünkü benim helâkime yol açacak zehir bu aflk hastal›¤›n›n tedavisindedir.”
Fuzulî’nin bu beytinde “dermân” kelimesinin ikinci hecesindeki â “sakin
105