ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

4. Ünite - Eski Türk Edebiyat›nda Ölçü: Aruzla ‹lgili Temel Kurallar, Terimler ve Vezin Bulma Usulü
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Yüksek servilerin gölgesinde mutlu bir hâlde yatt›k. Dünyan›n bu hayhuyuna
gülmeye yatk›n yarat›lm›fl›z.”
Beytin ilk m›sra›nda on iki, ikinci m›sra›nda da on dört hece vard›r. ‹lk m›sradaki
bülendin ikinci hecesinin ve servin medli, yani bir kapal› bir aç›k hece de-
¤erinde okunmas›yla iki m›sradaki hece say›lar› eflit hâle gelmekte ve ölçü sa¤lanmaktad›r.
5. Tefldîd: ‹ki k›sm eylemifl küfr ile îman yeddi iklîmi
Anun hükmindedür ba’z› vü ba’z› kâfiristandur
Fuzulî
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Küfür ile iman yedi iklimi iki k›sma ay›rm›fl. Bir k›sm› iman›n hükmü alt›ndad›r;
bir k›sm› da kâfir ülkesidir.”
Bu beyitteki “yedi”sözcü¤ü vezin gere¤i tefldîd edilerek “yeddi” hâline getirilmifl
ve kelimenin iki aç›k hece olan ses de¤eri bir kapal› bir aç›k hece olmufltur.
6. Tahfîf: Bir hüsn dahi ba¤lad› hatdan “izâr-› yâr
Etrâf-› b⤠hûb olur olsa benefflezâr
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Ba¤›n çevresi menekflelik oldu¤unda nas›l güzel olursa, yarin yana¤› da hat
(=ergenlik tüyleri) gelince daha da güzel oldu”.
Beyitte vezin gere¤i asl› fleddeli olan hatt sözcü¤ünün son “t”si düflürülerek
tahfîf yap›lm›flt›r.
“‹mâle” ve “zihâf” terimlerini tan›mlayarak bu iki aruz ifllemi aras›ndaki SIRA S‹ZDE fark› belirtiniz.
Vezin Bulma Usulü
DÜfiÜNEL‹M
Aruz fliirde aç›k (=k›sa) ve kapal› (=uzun) olarak nitelenen hecelerin önceden belirlenmifl
bir düzen içerisinde tekrarlanmas› esas›na dayanan bir fliir ölçüsü oldu-
DÜfiÜNEL‹M
¤una göre bir fliirin veznini bulmak için,
SORU
SORU
1. Önce fliirin m›sralar›ndaki hecelerin aruza göre ses de¤erleri belirlenmeli; yani,
hangi hecenin kapal› (=uzun), hangi hecenin aç›k (=k›sa) hece oldu¤u tespit
D‹KKAT
edilmelidir. Bu ifllem yap›l›rken kapal› hecelerin k›sa bir çizgi (-), aç›k hecelerin
nokta (.) ve vas›l yap›lan hecelerin de alttan düz bir çizgi ile ( _ ) gösterildi¤i unu-
D‹KKAT
tulmamal›d›r:
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Örnek
Bir çok gidenin her biri memnûn ki yerinden
- - . . - - . . - - - . - -
Bir çok seneler geçti dönen yok seferinden
- - . . - - . . - - . . - -
Yahya Kemal
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
2. Vezin en az iki m›srada, yani beyitte aranmal›, sonra iflaretlenen beytin alt ve
üst m›sralar›ndaki aç›k ve kapal› hecelerin ayn› düzen içinde alt alta s›ralanm›fl
olup olmad›¤›na dikkat edilmelidir. Bu arada içinde medli hece bulunmayan beyitlerde
her iki m›sradaki hece say›s›n›n birbirine eflit olmas› ‹NTERNET gerekti¤i unutulma-
‹NTERNET
mal›d›r. Örnek olarak yukar›daki beytin m›sralar›ndaki hece say›s› birbirine eflittir;
3
111
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P