ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

138
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
lerde” ifadesinin gerekçesidir. Kafiyeden sonra tekrarlanan her bak›mdan birbirinin
ayn› ek ve sözcüklerin bütününe redîf denir.
Redîf revîden sonra gelen anlam ve ifllev bak›m›ndan ayn› ek, sözcük ya da
sözcük grubudur. Sözcük ya da sözcük grubu hâlindeki redifler fliiri belli bir düflünce
etraf›nda toplar, ortak bir zemine oturtur ve ona bütünlük kazand›r›r. Redifler
bazen tek kelimeden, bazen de bir kelime grubundan meydana gelmifl olabilir.
Redîfin bazen m›sra›n büyük bir bölümüne yay›ld›¤› da görülür. Böyle durumlarda
redîf âhenk bak›m›ndan metne kafiyeden daha fazla katk› sa¤lar. Redif ilk bak›flta
flair için bir kolayl›k olarak görülebilirse de asl›nda baflar›l› fliir ile baflar›s›z fliiri
belirleyen ölçütlerden biri olarak kabul edilmektedir. Redîfli manzumelere müreddef
denir. Redif, Divan fliiri ve halk fliirindeki önemini yeni fliir anlay›fl›yla birlikte
tamamen kaybetmifltir.
Kafiye Sözcüklerinde Farkl›l›k
Kafiye tan›mlar›nda revînin farkl› sözcüklerin son sesi olmas› gerekti¤i özellikle
vurgulan›r. Bu farkl›l›k üç flekilde olur:
1. Anlamlar› ayr› farkl› kelimeler olmas›
Çözdi saç açd› bafl tû¤ u alem
Bükdi bel dökdi yafl tî¤ u kalem
‹bni Kemal
Beyitteki “alem” ve “kalem” sözde ve anlamda farkl› sözcüklerdir.
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Tu¤” saç›n› çözdü, “alem (=bayrak, sancak)” bafl›n› açt›, k›l›ç belini büktü,
kalem de göz yafl› döktü.”
2. Ayn› anlamda farkl› kelimeler olmas›
Sözünle dâ’imâ ratbü’l-lisân›m
Sözünden kalmasun hâlî zebân›m
Beyitte kafiyeyi oluflturan “lisân” ve “zebân” efl anlaml› iki farkl› sözcüktür.
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Senin sözünü dilimden düflürmüyorum. Dilim seni anmaktan hiç bofl kalmas›n.”
3. Kelimelerin efl sesli olmas›
Var m› bir câriyede böyle behâ
Mümkin olmaz buna takdîr-i behâ
Beyitteki ilk “behâ” Arapça “güzellik”, di¤eri de Farsça “paha, k›ymet” anlam›ndad›r.
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Hiçbir k›zda böyle bir güzellik var m›? Bunun de¤erini biçmek mümkün olmaz.”
Kafiye Harfleri
Divan fliirinde ridf, kayd, te’sîs, dahîl, revî, vasl, hurûc, mezîd ve nâ’ire adlar›
verilen dokuz kafiye harfi kullan›lm›flt›r. Kafiyede bu harflerden dördü as›l kafiye
harfi olan revîden önce, dördü de sonra bulunur. Ridf, kayd, te’sîs ve dahîl,
revîden önceki kafiye harfleridir. Revîden sonra gelen harflere ise s›ras›yla vasl,
hurûc, mezîd ve nâ’ire denir.