ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

Kafiyenin Birden Fazla Olmas›
Baz› fliirlerde m›sra sonundaki kafiye d›fl›nda, birbirine paralel olarak yap›lm›fl iç kafiyeler
de bulunur. ‹ki kafiyeli fliirlere zû-kāfiyeteyn (=iki kafiyeli) denir. Bu iki kafiye
hemen arka arkaya olabilece¤i gibi aralar›nda baflka kelimeler de bulunabilir.
Örnek
Âlem esîr-i dest-i mefliyyet degil midir
Âdem zebûn-› pençe-i kudret degil midir
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Bütün âlem kaderin elinde esir de¤il midir? ‹nsan kudret pençesine boyun e¤mifl
de¤il midir?”
Bu beyitte koyu harflerle dizilmifl olan iki kafiye aras›na baflka kelimeler de girmifltir.
‹kiden fazla kafiyesi olan fliire zü’l-kavâfî (=çok kafiyeli) ad› verilmifltir. Birden
fazla kafiyesi olan fliirlerin m›sra sonundaki kafiyesine kāfiye-i asliyye (=as›l
kafiye), di¤er kafiyelerine ise kāfiye-i mülhaka (=ek kafiye) denir.
Tarsî’: M›sra sonlar›ndaki kafiyelerden önce, iki m›srada paralel olarak yer alan
ayn› vezindeki kelimelerin birbiriyle kafiyeli olmas›d›r. Bir söz sanat› olarak da kabul
edilen tarsî’ nesirde de yap›l›r. Tarsî’ yap›lan beyit ya da cümlelere murassa’
denir. Murassa beyitler ayn› zamanda zü’l-kavâfî beyitlerdir; ancak tarsî’de kelimelerin
ayn› vezinde olmas› flart› bulundu¤undan her zü’l-kavâfî beyit murassa’ de¤ildir.
Afla¤›da ikili gruplar hâlinde verilen sözcüklerin kendi aralar›nda kafiye SIRA oluflturmalar› S‹ZDE hâlinde
meydana gelecek kafiyelerin kafiye harflerine göre türlerini belirleyerek her türde
kullan›lan kafiye harfleri hakk›nda bilgi veriniz.
DÜfiÜNEL‹M
“bî-vefâ”-“dil-güflâ”, “harâb”-“âfitâb”, “sohbet”-“iflret”, “kâmil”- “câhil”, “pîr”-“zencîr”,
“pest”-“flikest”, “nûr”-“billûr”
SORU
Kafiye Kusurlar›
5. Ünite - Eski Türk Edebiyat›nda Ölçü (II) ve Kafiye
Tarsî’ ve seci hakk›nda 8.
ünitede bilgi verilecektir.
SORU
Kafiyede ayn› sözcük ya da eklerin tekrâr›n›n ve mahreci yak›n ünsüzlerle, farkl›
D‹KKAT
k›sa ve uzun ünlülerin birbirine kafiye yap›lmas›n›n Divan fliirinde önemli âhenk
D‹KKAT
kusurlar›ndan kabul edildi¤ini daha önce belirtmifltik. Kafiye ile ilgili kaynaklarda
SIRA S‹ZDE
bu kusurlar “uyûb-› kāfiye (=kafiye kusurlar›)” ad› alt›nda toplanm›flt›r.
SIRA S‹ZDE
Kafiye kusurlar›:
a) Kafiyede ridfin (reviden önceki uzun ünlülerin farkl› AMAÇLARIMIZ olmas›: “...mâr” ve
AMAÇLARIMIZ
“...mûr”da oldu¤u gibi.
b) Kafiyede k›sa ünlülerin farkl› olmas›d›r: “...derd” ve “...dürd” ile “...gül”
ve “...gil”de oldu¤u gibi.
K ‹ T A P
K ‹ T A P
c) Revînin farkl› olmas›d›r. Bir kafiye kusuru olmakla birlikte bu farkl›l›kta
kafiyeyi oluflturan seslerin ç›k›fl yerlerinin yak›n olmas› flart› vard›r: “...sabâh”
ile “...sipâh” örne¤inde oldu¤u gibi. Bunun Arapça, TELEV‹ZYON Farsça kelimeler
aras›nda yap›lm›fl örneklerine s›k rastlan›r: “...tarab” ve “...çep” ile “...hep”
ve “...mekteb”de oldu¤u gibi. En çok rastlanan ikfâ çeflidi “b” ile “p” aras›nda
yap›land›r. Yaz›l›flta imlâ birli¤ini korumak için imlây› de¤ifltirmek de bu
TELEV‹ZYON
gruba girer. Örnek olarak “...flem’-i cân›n” ve “...görmemifl ‹NTERNET niflân›n” aras›nda
“...flem’-i cân›n”daki “n” asl›nda “geniz n”si, “...görmemifl niflân›n”daki
ise “nun” oldu¤u için böyle bir kafiye kusuru vard›r.
‹NTERNET
3
141
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M