ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

Sana temlîk eylesün Hak bir yere cem’ eyleyüp
Mülk-i dehri ömr-i H›zr’› devlet-i ‹skender’i
Nedîm
Mânî: Divan fliirinde daha çok ünlü bir ressam olarak geçer. Behram taraf›ndan
derisi yüzülerek öldürülmüfltür. Divan fliirinde resim yapma yetene¤i ve duvarlar›
onun yapt›¤› resimler ile süslü Nigâristan adl› bir mabedle birlikte an›l›r.
Zülfi nakka - fl› suya bir resm ider kim reflk ider
Mânî-i Çîn yazdu¤› nakfl-› Nigâristân ana
Ahmed Pafla
Nergis: Bir perinin çocu¤u ve çok yak›fl›kl› biri oldu¤u için peri k›zlar› taraf›ndan
hayranl›k duyulan biridir. Eko ismindeki peri k›z›n›n aflk›na cevap vermedi¤i
için bedduaya u¤ram›fl ve bir gün ›rmaktan su içerken suda yüzünün aksini görünce,
kendi güzelli¤ine meftun olup kendini kaybetmifl ve ›rma¤a düflüp bo¤ulmufl,
düfltü¤ü yerden nergis adl› çiçek bitmifltir.
Nergis Divan fliirinde bir çiçek ve kendini be¤enmiflli¤in sembolü olarak geçer.
Ayr›ca nergis, mahmur gözden kinaye olarak da kullan›l›r.
Gül hasretinle yollara dutsun kula¤›n›
Nergis gibi k›yâmete dek çeksün intizâr
Bakî
1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n›n Genel Özellikleri ve Baz› Temel Bilgiler
Anka - : Ad› olan kendisi olmayan bir kufltur. Di¤er ad› sîmurgdur. Bu kufl Kaf
da¤›nda yaflayan, çok yükseklerde uçmas›, yere konmamas›, üzerinde otuz de¤iflik
renkten tüy bulunmas› ve “kanâ’at” ve “isti¤nâ” sembolü olarak fliirde yer al›r.
Kanâ’at eyledi anka - y› Kaf-› flöhrete vâs›l
Kifli mümtâz olur elbette dâ’im uzlet etdikçe
Süleyman Fehîm
Hümâ: Bu da anka gibi efsanevî bir kufl olup kemikle beslenirmifl. Gölgesi kimin
üzerine düflerse o kiflinin talihi aç›l›r, hatta padiflah olurmufl. Devlet kuflu olarak
kabul edilir.
Cîfe-i dünyâya çok meyl itmedüm kerkes gibi
Bir hümâ-tab’am g›dâ besdür bana bir üstühân
Fuzulî
Bunlar›n d›fl›nda, eski Yunan’da t›p ilminin piri Bokrat (=Hipokrat), Arap edebiyat›nda
cömertli¤in sembolü Hâtem-i Tayî gibi flahsiyetler, Hüsrev ü fiîrîn,
Leylâ ve Mecnûn, Yûsuf u Züleyhâ gibi mesnevi kahramanlar› ve bu mesnevilerde
geçen olaylar bu ba¤lamda de¤erlendirilebilir. Bunlar ‹ran fliirinde alg›lan›fl
biçimiyle Divan fliirinde yer alm›fllard›r.
Divan flairleri kendi dönemlerinde yaflam›fl olan sultan ve di¤er devlet adamlar›n›n
isimlerine de çeflitli vesilelerle eserlerinde yer verirler. Kendileri gibi flair ve
sanatkâr olan ve bir k›sm› üstat kabul edilen Firdevsî, Selmân-› Savecî, Hâf›z-› fiîrâzî,
Sa’dî-i fiîrâzî, Attâr, Câmî, Nevayî, Hassân gibi flairlerin adlar› da Divan flairlerinin
çeflitli münasebetlerle s›kça kulland›klar› isimlerdendir.
Divan fliirinde co¤rafya: Divan fliirinin co¤rafyas›nda, Osmanl› devletinin siyasi
co¤rafyas›n›n yan› s›ra müflterek geleneksel edebiyatta geçen mekânlar da yer
almaktad›r. Bunlar›n bafll›calar›na afla¤›da de¤inilecektir.
29