ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

5. Ünite - Eski Türk Edebiyat›nda Ölçü (II) ve Kafiye
6. Revîden önce bir uzun ünlü (=ridf) varsa bunun kafiyede aynen tekrar› gerekir:
“...flarâb” ve “...harâb”, “...flûr” ve “...sûr”, “...zarîf” ve “latîf”te oldu¤u
gibi. Bu tür kafiyelerde uzun ünlülerin farkl› olmas› bir kafiye kusurudur:
“...mûr” ve “...mîr”de oldu¤u gibi.
7. Revîden önce harekesiz bir ünsüz (=kayd) varsa bu ünsüzün tekrarlanmas›
tercih edilir: “...mihr” ve “...sipihr”de oldu¤u gibi. E¤er tekrarlanamazsa
tekrarlanan harflerin birbirine yak›n sesleri gösteren harfler olmas› gerekir:
“...bahr” ve “...flehr”deki gibi. Revî sakin (=mukayyed) oldu¤unda bir
kusur olarak kabul edilen bu harf farkl›l›¤›n›, harekeli (=mutlak) oldu¤unda
kusur olarak görmeyenler de vard›r.
Aç›klama: “Bahr”deki “h” eski yaz›da “ha ”, “flehr”deki ise “güzel he
”dir.
8. Revîden sonra gelen bütün harfler ve harekeleri (=redîf) aynen tekrarlanm›fl
olmal›d›r.
9. Farsça ço¤ul ve s›fat-fiil (=s›fat-› müflebbehe) eki olan “-ân”la yap›lm›fl kafiyeleri
gazelde birden fazla, kasidede de yedi beyitten az ara ile tekrarlamak
kurallara göre kusurdur.
10. Gazelde kafiyenin aynen tekrar› büyük kusurdur. Kasidede ise tekrarlanan
kafiyeler aras›nda en az yedi beyitlik bir ara bulunmal›d›r.
11. Kurallara göre Farsça olsun Türkçe olsun gazelde ayn› ek ile birden fazla
kafiye yap›lmas› kusurdur: “...âlem-gîr” ve “...cihân-gîr” ile “...gel-en” ve
“gid-en”de oldu¤u gibi. Kasidede bu yolla yap›lm›fl kafiyeler birden fazlaysa
aralar›nda en az yedi beyit bulunmal›d›r.
12. Kafiyeyi meydana getiren sözcüklerden biri Farsça terkip hâlinde, di¤eri
de terkipsizse, bu tür kafiyeler de kusurlu kafiyelerdir: “...âb-› aflk” ve “flâb
aflk”taki gibi.
Bir gazelin kafiyeleri “cân”, “d›rahtân”, “giryân”, “uryân”, “bürrân”, SIRA “handân”, S‹ZDE“yeksân”
ve
“d›rahflân”d›r. Bu kafiyelerden “d›rahtân”›n sonundaki “-ân” eki Farsça ço¤ul; “giryân”,
“bürrân”, “handân” ve “d›rahflân”›n sonundaki “-ân”lar da Farsça s›fat-fiil ekleridir. Bu
DÜfiÜNEL‹M
kafiyeleri kafiye kusurlar› aç›s›ndan de¤erlendiriniz.
Örnekler
I. Kāfiye-i mücerrede
SORU
SORU
Örnek beyitlerdeki k›sa ünlü ve revîler koyu harflerle gösterilmifltir.
D‹KKAT
Ölme gönül firâk ile Îsî-nefes gelür
D‹KKAT
Yanma ci¤er figân ile feryâd-res gelür
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
***
Rûz u fleb hamd eyle her bir ni’mete bin kerre tâ
Hamd ü flükrün sâyesinde ni’met itsün sende câ
***
Bir somun ekmek içün gitme le’îme egme ser
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
Dâmen-i sa’ye yap›fl elbet bulurs›n sîm ü zer
***
Almak istersen e¤er ders-i edeb
K ‹ T A P
K ‹ T A P
Ehl-i fazlun sohbetin eyle taleb
***
Olmak istersen e¤er esrâr-› ilme muttali’
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
Ehl-i fazlun meclisinde dâ’imâ ol müstemi’
Aç›klama: Beyitte revî “ayn”d›r.
***
‹NTERNET ‹NTERNET
3
143
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M