ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

4. Ünite - Eski Türk Edebiyat›nda Ölçü: Aruzla ‹lgili Temel Kurallar, Terimler ve Vezin Bulma Usulü
3. Medli hece (=bir buçuk hece): Aruzda baz› heceler ilki kapal› ikincisi aç›k
olmak üzere iki hece de¤erinde kabul edilmifltir. Bu tür hecelere medli hece,
bileflik hece ya da bir buçuk hece denir. Medli heceleri dört grupta toplamak
mümkündür:
a. Bir uzun ünlü ve bir ünsüzden oluflanlar: âb, âl gibi.
b. Bir ünsüz, bir uzun ünlü ve bir ünsüzden oluflanlar: yâr, nâz, sûr, rîz gibi,
c. Bir k›sa ünlü ve iki ünsüzden oluflanlar: eflk, emr, ömr gibi,
d. Bir ünsüz, bir k›sa ünlü ve iki ünsüzden oluflanlar: derd, zehr gibi.
Bu heceler, normal bir heceden daha fazla uzat›larak okunur ve bu flekilde
okumaya med ad› verilir.
Aruz ifllemlerinde medli heceler bir k›sa çizgi ve bir nokta (- .) ile gösterilir.
K›sa çizgi, kapal›; nokta da aç›k heceyi gösterir.
Aç›k (=k›sa) ve kapal› (=uzun) heceleri göstermek için kullan›lan SIRA “-” ve S‹ZDE “.” iflaretlerini
kullanarak “âvâz, kelebek, geleceksin, reflk, âftâb, berg, iklîm, kitâb, seng, bâ¤, bahr,
bahâr, beklemifltim” sözlerindeki hecelerin aruza göre ses de¤erlerini bulunuz.
DÜfiÜNEL‹M
Aruz ‹fllemleri
Aruz vezninin aç›k (=k›sa) ve kapal› (=uzun) olarak nitelenen SORU hecelerin önceden
belirlenmifl bir düzen içerisinde tekrarlanmas› esas›na dayanan bir fliir ölçüsü oldu-
¤unu daha önce belirtmifltik. fiairler, m›sralar›n› önceden belirlenmifl bu âhenk sis-
SORU
temiyle uyumlu hâle getirebilmek için fliirdeki sesler üzerinde birtak›m D‹KKAT de¤ifliklikler
yapm›fllard›r. Baz›lar›n›n fliirin ahengine katk›da bulunmakla birlikte baz›lar›
D‹KKAT
âhenk hatas› olarak kabul edilen bu de¤ifliklikler vas›l, imâle, SIRA med, S‹ZDE zihâf, tahfîf
SIRA S‹ZDE
ve tefldîddir.
1. Vasl (=ulama): Sonu ünsüzle biten bir kelimeyi, aç›k hece elde etmek ya da Vas›l, “ulaflt›rma,
bir kapal› bir aç›k (=bir buçuk) hece de¤erinden tek kapal› AMAÇLARIMIZ birlefltirme; ulama,
hece de¤erine düflür-
AMAÇLARIMIZ ekleme”anlamlar›na
gelen
mek için ünlüyle bafllayan bir sonraki kelimeye ba¤lamak; yani, “lâz›m oldu”yu “lâ- Arapça bir sözdür.
z› moldu”; “âbâd oldu”yu “âbâ doldu”; “mest oldu”yu, “mes toldu”gibi okumakt›r:
K ‹ T A P
Örnek
Gitdün ammâ ki kodun hasret ile cân› bile
K ‹ T A P
‹stemem sensüz olan sohbet-i yârân› bile
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
Neflâtî
Beyitteki “Gitdün ammâ”n›n aruza göre ses de¤eri 4 kapal› hece (= - - - -); vezne
göre olmas› gereken de¤eri ise, bir kapal›, bir aç›k ve iki kapal› ‹NTERNET hece (= - . - -)
‹NTERNET
dir. M›sra› beytin veznine uygun okuyabilmek için “Gitdün”ün ikinci hecesindeki
“n”sesini “ammâ”n›n bafl›na almak, yani “vasletmek” gerekmektedir. Bu ifllemi
yapt›¤›m›zda “gitdün ammâ”, “gitdü nammâ” hâline gelecek; aruza göre ses de¤eri
de “- . - -”olacakt›r. Yine ikinci m›sradaki “sensiz olan”› da beytin vezniyle uyumlu
hâle getirmek için “sensi zolan” biçiminde okumak gerekmektedir.
Vasl aruz ifllemlerinde düz çizgi ( _ ) iflaretiyle gösterilir.
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Gittin, ama can› hasretle birlikte b›rakt›n. Sensiz olan dost sohbetini bile istemem
art›k.”
Örnek
Dir _ isem derd-i ser _ old› lebün _ emmek bana dir
Derd-i ser hâs›l _ ider içse kifli tatl› flerâb
Emrî
1
103
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M