ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ
ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ
ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
me yapan “bezm-i elest”, yahut “belâ” sözcükleri, kiflinin Rabbi d›fl›nda hiçbir fleye<br />
ve hiç kimseye kendini muhtaç görmemesi anlam›ndaki “isti¤nâ”, bütün varl›k<br />
âleminin varl›¤›n kendisinden olma flart›yla asl›nda tek oldu¤u düflüncesi olan<br />
“vahdet”, tek ve bir olan mutlak varl›¤›n d›fl›ndaki bütün varl›¤›n ad› olan “kesret<br />
(=çokluk)” ve “mâsivâ (=Allah d›fl›ndaki her fley)”, vahdete erdi¤inde kiflinin kendi<br />
varl›¤›n› Yarat›c›’n›n varl›¤›nda yok etmesi demek olan “fenâ (=yokluk)”, bu hâle<br />
eriflti¤inde as›l süreklilik ve ölmezlik olan “beka(=ebedîlik)”, Allah’tan baflka bütün<br />
eflyay› ve insanlar› b›rakmak demek olan “terk” gibi tasavvufî terim ve kavramlar<br />
da fliirde yer al›r. “E¤er eksiksiz saltanat istiyorsan fakirlik (Allah’tan baflkas›na<br />
muhtaç olmama) ülkesini zaptet. Zira dünya saltanat›nda baflkalar›na muhtaç<br />
olacak çok fley vard›r.” anlam›na gelen afla¤›daki beyitte fakr (fakirlik) tasavvuf<br />
terimi olarak kullan›lm›flt›r.<br />
Fakr mülkin dut ger istersen kemâl-i saltanat<br />
Saltanatdan geç kim ol vâdîde çokdur ihtiyâc<br />
Fuzulî<br />
Belh hükümdar› iken tac›n› taht›n› b›rakarak tasavvuf yoluna giren ‹brahim b.<br />
Edhem, bütün kâinat›n asl›nda Allah’›n bir yans›mas› oldu¤una inanarak “ene’l-<br />
Hak (=Ben Hakk›m)” sözünü sarf eden ve bu söz “Ben Tanr›y›m” fleklinde anlafl›ld›¤›<br />
için dara¤ac›na as›lan Hallâc-› Mansûr (öl.922), büyük mutasavv›flardan Cüneyd-i<br />
Ba¤dâdî (öl. 909), Bâyezîd-i Bistâmî (öl.874), Mevlânâ ve onun sevgili dostu<br />
fiems (öl.1247) yine Divan fliirinde adlar› geçen mutasavv›flardand›r.<br />
Tarihî ve mitolojik bilgiler: Divan fliirinin ana kaynaklar›ndan biri de ‹ran<br />
mitolojisidir. Afla¤›da büyük ço¤unlu¤u ‹ran mitolojisi kaynakl› olmak üzere fliirde<br />
adlar› geçen ya da kendilerine telmihte bulunulan mitolojik flah›slar›n temel özellikleri<br />
ve fliirlerde ele al›n›fl biçimleri Divan fliirinden seçilmifl örneklerle birlikte verilecektir.<br />
Cemflîd (=Cem): Efsanevî ‹ran hükümdar›. Divan fliirinde genellikle saltanat›ndaki<br />
kudreti, flarab› buluflu, bütün cihan› gösterdi¤ine inan›lan kadehi, e¤lence<br />
meclisleri, taht› ve parlak tac› ile birlikte an›l›r.<br />
Murassa câmlarla bir aceb flâhâne meclisdür<br />
Düflinde görmedi Cem böyle iflret-hâne-i zîbâ<br />
Bakî<br />
Dahhâk: Cemflîd’i öldürerek ‹ran flâh› olan bu flah›s fiehnâme’de kötülü¤ün ve<br />
zulmün sembolü olarak anlat›l›r. Efsaneye göre, fleytan Dahhâk’i iki omuzundan öptü¤ü<br />
için her iki omuzunda iki y›lan ç›km›fl ve bütün çabalar›na ra¤men bu y›lanlardan<br />
kurtulamam›flt›r. Divan fliirinde bu y›lanlarla ve zalimli¤iyle bir sembol olmufltur.<br />
Nefs ef’îsine zahîr olana<br />
Pend besdür hikâyet-i Dahhâk<br />
Hayâlî<br />
Efrâsiyâb: Turan hükümdâr› olan Efrâsiyâb, ‹ran ülkesinin bafl düflman› olarak<br />
fiehnâme’de s›kça geçer. Divan fliirindeki kahramanl›k ve hükümdarl›k sembollerindendir.<br />
Ey Usûlî nevbeti geldügi sâ’at ögüdür<br />
Nice bin Efrâsiyâb’un h›rmenin bu âsiyâb<br />
Usulî<br />
1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n›n Genel Özellikleri ve Baz› Temel Bilgiler<br />
25
Change language