ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

A MAÇ
4
2. Ünite - Naz›m Biçimleri: Beyitlerden Oluflan Naz›m Biçimleri ve Dört M›sral› Naz›m Biçimleri
fark› m›sra aralar›na k›sa m›sralar›n yerlefltirilmesi
ve ancak belli vezinlerle yaz›labilmesidir. Ayr›ca
aralara yerlefltirilen k›sa m›sralar nedeniyle
müstezadlar kasîde ve gazelden farkl› bir kafiye
düzenine sahiptir. K›t’a iki veya iki beyitten
uzun, matla ve mahlas beyti olmayan 2 ile 30 beyit
uzunlu¤undaki fliirlerin yaz›ld›¤› bir naz›m biçimidir.
Beyitlerin ilk m›sralar› serbest, ikinci m›sralar›
birbiriyle kafiyelidir. K›t’ada matla ve mahlas
beyitlerinin bulunmamas› ve iki beyitli k›t’alar›n
da yaz›labilmesi, bu naz›m fleklini gazel ve
kasîdeden ay›ran en önemli özelliklerdir. Naz›m,
k›t’aya benzer bir naz›m biçimidir. K›t’adan fark›
musarra bir beyitle bafllamas›d›r. Mesnevî, ayn›
vezinde ve her beyti di¤er beyitlerden ba¤›ms›z
olarak kendi içinde kafiyeli fliirlerin yaz›ld›¤› naz›m
biçiminin ad›d›r. Di¤er naz›m biçimleri için
konulmufl olan beyit say›s› s›n›rlamas› bu naz›m
biçiminde yoktur. K›sa mesnevîlere de rastlanmakla
birlikte bu naz›m biçimiyle genellikle binlerce
beyit tutar›ndaki manzumeler yaz›lm›flt›r.
Di¤er naz›m flekillerinden ayr›lan en önemli iki
özelli¤i farkl› bir kafiye düzenine sahip olmas›
ve beyit say›s›nda bir s›n›rlama olmamas›d›r.
Dört m›sral› naz›m biçimlerini tan›mlayabilmek
ve yap›lar› aras›ndaki fark› belirleyebilmek.
Dört m›sral› naz›m biçimleri rübâ’î ve tuyu¤dur.
Rübâ’î kendine özgü vezinlerle dört m›sral›k fliirlerin
yaz›ld›¤› bir naz›m biçiminin ad›d›r. Rübâ’înin
kafiye düzeni genellikle “a a x a”d›r. Bununla
birlikte farkl› kafiye düzenleriyle yaz›lm›fl
rubâîler de vard›r. Rüba’îler, ahreb ve ahrem adlar›
verilen iki grup vezinle yaz›lm›flt›r. Rübâ’îyi
iki beyitli naz›m ve k›t’alardan ay›ran da bu özelli¤idir.
Rübâ’înin kendine özgü vezinlerle yaz›lmak
d›fl›nda bir baflka özelli¤i de bu naz›m biçiminde
her m›srada farkl› bir veznin kullan›labilmesidir.
Ancak bir rübâ’îde kullan›lan farkl› vezinler
ayn› gruptan olmak zorundad›r. Bu zorunluluktan
dolay› bir rübâ’îde ahrem grubundan
bir vezin kullan›lm›flsa, dört m›srada da ahrem,
ahreb grubundan bir vezin kullan›lm›flsa, dört
m›srada da ahreb grubundan vezinler kullan›lm›flt›r.
Rübâ’îlerde genellikle mahlas kullan›lmam›flt›r.
Tuyu¤, dört m›sral› fliirlerin yaz›ld›¤› bir
naz›m biçiminin ad›d›r. Tuyu¤lar genellikle fâ’ilâtün
fâ’ilâtün fâ’ilün vezniyle yaz›lm›flt›r. Az say›da
da olsa baflka vezinlerle de yaz›lm›fl tuyu¤ ör-
73
nekleri vard›r. Kafiyelenifli “a a x a” biçimindedir.
Bunun d›fl›nda k›t’a gibi kafiyelenmifl olan
tuyu¤lar da vard›r. Rübâ’î ile tuyu¤u birbirinden
ay›ran temel fark, rübâ’îde özel vezinlerin kullan›lm›fl
olmas›d›r.