ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

2. Ünite - Naz›m Biçimleri: Beyitlerden Oluflan Naz›m Biçimleri ve Dört M›sral› Naz›m Biçimleri
5. Fahriyye: fiairlerin fliirdeki yetenekleriyle övündükleri bölümdür. Bu bölümde
flairler memduhun erdemleri yan›nda kendilerinin de sahip olduklar› özellik
ve yetenekleri ona hat›rlat›rlar. Fahriyede flairler genellikle kendilerini di¤er
kasîde flairleriyle karfl›laflt›rarak onlardan daha güçlü ve yetenekli flairler olduklar›n›
iddia etmifllerdir (bk. Örnek 5).
6. Du’â: fiairin memduha dua etti¤i bölümdür. Ayn› zamanda bu bölümde
kasîdenin tamamlanmas› dolay›s›yla Allah’a flükredilir ve memduhun içinde bulundu¤u
iyi durumun devam› için dua edilir. ‹lk kasîde örneklerinde görülmeyen bu
bölüm kasîde formuna sonradan eklenmifltir (Bk. Örnek 5).
Kasîdenin bu kompozisyonu kuramsal aç›dan klâsik bir kasîdede uyulmas› gerekli
bir düzen olarak kabul edilmifl olsa da her zaman bu düzene uyulmufl oldu-
¤unu söylemek mümkün de¤ildir. Mevcut kasîde örneklerinin pek az›nda bu 6 bölüm
tam olarak bulunmaktad›r. Bugün elimizde nesib ve tegazzül bölümleri olmayan
ya da tegazzül bölümü yukar›daki s›ralamadan farkl› bir yerde bulunan çok say›da
kasîde örne¤i vard›r. Ayr›ca, do¤rudan fahriye ya da medhiye ile bafllam›fl veya
medhiye ile bafllam›fl ve bitmifl kasîdelere de rastlanmaktad›r.
Kasîde flairleri mahlaslar›n› medhiyeden sonraki bölümlerden birinde kullanm›fllard›r.
Bu naz›m biçiminde flairin mahlas›n› söylendi¤i beyte tâc beyt, en güzel beyte
de beytü’l-kasîde denir. Kasîdede matla beytinden sonraki beyte hüsn-i matla,
makta beytinden önceki beyte de hüsn-i makta ad› verilmifltir. Hüsn-i matla›n s›radan
bir matladan öte; etkileyici, söz ve anlam iliflkisi sa¤lam ve güzel olan matla,
anlam›na geldi¤ini; ayn› flekilde söz ve anlam›n titizlikle seçildi¤i, fliiri okuyan› ya
da dinleyeni etkileyecek, onda hofl duygular b›rakacak bir biçimde sonland›ran
beyte de hüsn-i makta ad›n›n verildi¤ini ileri süren kaynaklar da vard›r.
Baz› kasîdelerde flairler, fliirin ahengini art›rmak ve tekdüzeli¤i k›rmak için
tecdîd-i matla (=matla’› yenileme) denilen bir yola baflvurmufllard›r. Tecdîd-i
matla’ kasîdede yeni bir matla beyti söylemektir. fiairlerin bu naz›m fleklinde
ahengi art›rmak için zaman zaman baflvurmufl olduklar› bir baflka yol da kasîdelerini
musammat olarak yazmalar›d›r. Musammat kasîdeler, 4 mefâ’îlün ya da 4
müstef’ilün gibi tef’ileleri aynen tekrarlanan vezinlerle ve her m›sra›n ikinci
tef’ilesinin sonunda bir iç kafiye kullan›larak yaz›lm›fllard›r. Ancak bu manzumelerin
ilk beytinde genellikle iç kafiye bulunmaz. Bu tür kasîdelerde birinci beyit
d›fl›ndaki beyitler ortadan ikiye bölünerek dört m›sral› naz›m biçimleri hâline getirildiklerinde
dörtlüklerin ilk üç m›sra› kendi aras›nda, dördüncü m›sra› da matla
beytiyle kafiyeli olur (bk. Örnek 6). Kasîdede flairler bazen matla›n bir m›sra›n›
manzumenin herhangi bir yerinde aynen tekrar ederler. Bu tekrara redd-i
matla’ (=matla› tekrarlama) denir. Ancak redd-i matla, kafiye tekrar› demek oldu¤undan
pek hofl karfl›lanmam›flt›r.
Klâsik tertibe uyularak düzenlenmifl divanlarda kasîdeler, en baflta “kasâ’id
(=kasîdeler)” bafll›kl› bölümde yer al›rlar. Divanlar›n tertibinde fliirlerin uzunluk ve
k›sal›klar›n›n dikkate al›nd›¤› ve kasîdelerin ilk s›rada yer almas›nda di¤er fliirlere
göre daha uzun manzumeler olmalar›n›n etkili oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Ayr›ca divanlar›n
kasaid bölümlerinde kasîdelerin kendi içlerinde de bir s›ralamaya tabi tutuldu¤u
görülmektedir. Bu s›ralamada dinî konulu kasîdeler baflta yer almakta,
bunlar› padiflahlar, sadrazamlar, vezirler ve fleyhülislamlar için yaz›lm›fl olanlar izlemektedir.
Bu da kasîdelerin s›ralan›fl›nda beyit say›lar›n›n çoklu¤u ya da azl›¤›
yan›nda övgüsü yap›lan kiflilerin önem s›ralar›n›n da göz önünde bulunduruldu¤unu
göstermektedir.
49