ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

3. Ünite - Bendlerden Oluflan Naz›m Biçimleri: Musammatlar
9 R›zk›na kefil olan yarat›c›nd›r; mâsivâya bafl e¤mek sana yak›flmaz; seni ›st›rap
içinde b›rakan, dünya ifllerine olan ilgindir; O’ndan baflkas› için insanlar›n diline
düflme sana yaz›kt›r; sen dosdo¤ru olursan, Hazret-i Allah seni utand›rmaz.
Aç›klama: Mâsivâ, burada “Tanr› d›fl›ndaki varl›klar” anlam›nda kullan›lm›flt›r.
Örnek 5
Afla¤›daki iki bend fieyh Gâlib’in Hüsn ü Aflk’ ›ndaki 5 bendlik bir muhammesin
ilk ve son bendleridir. Bu fliir “tardiyye” ya da “tard u rekb” olarak adland›r›lm›fl
olan muhammeslerdendir.
1 Hofl geldin eyâ berîd-i cânân
Bahfl it bana bir nüvîd-i cânân
Cân ola fedâ-y› îd-i cânân
Bî-sûd ola m› ümîd-i cânân
Yârin bize bir selâm› yok mu
......
5 Dil hayret-i gamla lâl kald›
Gâlib gibi bî-mecâl kald›
Gönderdi¤im arz-› hâl kald›
El-ân bir ihtimâl kald›
‹nsâf›n o yerde nâm› yok mu
fieyh Gâlib
Muhammesin düz yaz›yla dil içi çevirisi
1 Hofl geldin ey sevgilinin habercisi, bana ondan bir haber ver; can›m sevgilinin
bayram›na kurban olsun; ona kavuflma ümidi yoksa bofl bir ümit mi, yarin
bize bir selâm› yok mu?
5 Gönül, gam›n verdi¤i hayretle konuflamaz hâlde; Galib gibi onda da güç kuvvet
kalmad›; gönderdi¤im mektup da cevaps›z kald›; öyleyse tek bir ihtimal
var; o yerde insaf›n ad› bile yok.
Aç›klama: “fiaflk›nl›k, flafla kalmak” anlam›nda bir söz olan hayret, ayn› zamanda
ruhsal (=tasavvufî) yolculu¤un makam (=aflama)lar›ndan biridir.
Tahmîs
Edebiyat terimi olarak bir gazelin ya da kasidenin her beytinin önüne ayn›
vezinde ve ilk m›sralar› ile kafiyeli üçer m›sra eklenerek meydana getirilmifl
bendlerden oluflan bir naz›m biçiminin ad›d›r. Bir flair taraf›ndan baflka bir
flairin, nadir olarak da kendi kasidesi ya da gazelinin her beytinin üzerine üçer beyit
eklenerek yap›l›r (bk. Örnek 6).
Kafiye düzeni flöyledir: aaa(aa), bbb(ba), ccc(ca), . . .
Tahmîsin bir de tahmîs edilen gazelin her beytinin iki m›sra› aras›na ayn› vezin
ve kafiyede üçer m›sra eklenerek yap›lan bir biçimi vard›r. Bu yöntemle yap›lan
tahmîslerde her bendin ilk ve son m›sra› tahmis edilen gazele, aradaki üç m›sra da
tahmisi yapan flaire aittir. Bu tahmislere tahmîs-i mutarraf , yap›lan iflleme de
tafltîr (= tefltîr) denir (bk. Örnek 7).
Kafiye düzeni flöyledir: (a)aaa(a), (b)bbb(a), (c)ccc(a), . . .
Örnek 6
Afla¤›daki 2 bend Bakî’nin 5 bendlik bir tahmîsinin ilk ve son bendleridir. Tahmis,
fliirlerinde Muhibbî (öl.1566) mahlas›n› kullanm›fl olan Kanunî Sultan Süley-
Tahmisin as›l anlam›,
“beflleme, befl köfleli
yapma”d›r.
83