ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

84
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
man’›n ünlü bir gazeli üzerinde yap›lm›flt›r. Tahmîsin vezni fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün
fâ’ilün’dür. Metinde koyu dizilmifl olan beyitler Muhibbî’nin gazeline aittir.
1 Câme-i s›hhat Hudâ’dan halka bir hil’at gibi
Bir libâs-› fâhir olmaz cisme ol kisvet gibi
Var iken baht u sa’âdet kuvvet ü kudret gibi
Halk içinde mu’teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes s›hhat gibi
...
5 Menzil-i âsâyifl-i ukbâya istersen vusûl
Hubb-› dünyâdan ferâgat gibi olmaz do¤ru yol
fiâdmân erbâb-› uzletdür hemân Bâkî melûl
Ger huzûr itmek dilersen ey Muhibbî fârig ol
Olmaya devlet makam› gûfle-i uzlet gibi
Bâkî
Tahmisin düz yaz›yla dil içi çevirisi
1 Sa¤l›k, Tanr›’n›n insanlara giydirdi¤i güzel bir giysi gibidir; beden için o elbiseden
daha güzel ve de¤erli bir k›yafet bulmak mümkün de¤ildir; güç ve kudret
gibi bir talih ve mutluluk varken, yine de “insanlar aras›nda devlet makam›
kadar de¤er verilen bir fley yoktur; oysa, bu dünyada bir anl›k sa¤l›ktan
daha de¤erli bir fley bulmak mümkün de¤ildir.
5 Ahiretin huzur dolu kona¤›na eriflmek istersen dünya sevgisinden vazgeçmekten
daha do¤ru bir yol yoktur; bu dünyada bir köfleye çekilip ibadetle meflgul olanlar
mutlu, di¤erleri ya da Bakî ise s›k›nt› ve keder içindedir; “ey Muhibbî, e¤er
huzur ve mutluluk içinde yaflamak istiyorsan, dünya ifllerinden vaz geç; çünkü,
bir köfleye çekilip ibadetle meflgul olmak, devlet makam›ndan ye¤dir.”
Aç›klama: Son bendde geçen “bâkî” sözü flairin mahlas› olmakla birlikte as›l
anlam›n› da ça¤r›flt›racak biçimde kullan›lm›flt›r. Divan fliirinde mahlas› bu flekilde
kullanmaya hüsn-i tahallus denir.
Örnek 7
Afla¤›daki iki bend Nedîm’in 5 bendlik bir mutarraf tahmîsinin ilk ve son bendleridir.
Nedîm bu tahmisinde XVII. yüzy›l flairlerinden Nedîm-i Kadîm (öl. 1670)’in
5 beyitlik bir gazelini alarak bu gazelin her beytinin iki m›sra› aras›na ayn› vezin
ve kafiyede üçer beyit eklemifl ve gazeli befl bendli bir mutarraf tahmîs hâline getirmifltir.
Tahmisin vezni mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilündür. Metinde koyu dizilmifl
beyitler Nedîm-i Kadîm’in gazeline aittir.
1. Derdin nedir gönül sana bir hâlet olmas›n
Bîmâr iden bu gûne seni râhat olmas›n
Bizden tesettür itme abes külfet olmas›n
Bî-câ tabîbe varma¤a hiç hâcet olmas›n
Sad el-hazer ki sevdi¤in ol âfet olmas›n
...
5. fiâyed eser ide nefes-i âteflîni hayf
Olmaz enîn-i âfl›ka zîrâ metâ’ ü keyf
Hem-mahlas›m ki nazm ile itmifldi sell-i seyf
Bu m›sra’› benim’çün okurmufl flitâ vü sayf
Söylen Nedîm-i zâr ile germ-ülfet olmas›n
Nedîm