ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

90
Ta’flîrin as›l anlam›
“onlama, ona ç›karma”d›r.
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
Deyr-i aflkun râhibiydüm kesdiler zünnârum›
Hâs›l› asnâmdan pâk itdiler Ferhâr’um›
Ald› bir flâh-› cihân gönlüm ile esrârum›
Nâr-› aflk›yla yanup yak›lma itdüm kârum›
Mâh-rûlar flevkine nûr eyledüm destârum›
Râst› ben flem’-i dil-sûzam adû pervânedür
Kim dolaflsa âtefle pervâne yâ dîvânedir
Hayalî
Muaflflerin düz yaz›yla dil içi çevirisi
1 Öyle bir güzel gördüm ki, bu güzelin güzelli¤i puthanedeki resimleri, heykelleri
k›skand›r›r; atefl gibi kendisinden baflka herkese ilgisizdir; söyledi¤i her
fley ya büyü ya da efsanedir; hem inanm›fllar hem de inançs›zlar ile birlikte
yatar, kalkar sohbet eder; o, alt›n kadehten flarap içen vefas›z bir sarhofltur; o
kadehten bir yudum içenin yeri bin y›l meyhanedir; can›m› almak maksad›yla
bayrak açm›fl bir yi¤ittir; ç›ras›n› benim nurumdan yakmam›flt›r da nedir?
Do¤rusu ben gönüller yakan bir mum, düflman da o mumun etraf›ndaki pervanedir;
ateflin etraf›nda dolaflan da ya pervane ya da deli divanedir.
5 Ey Hayalî, o ay yüzlümü görünce pazarl›¤›m öyle k›z›flt› ki güneflten de k›zg›n
bir hâle geldi; sonunda vuslat› (=kavuflma) hicrana (=ayr›l›k) satt›m, ikrar›m›
ald›lar; aflk manast›r›n›n rahibiydim, zünnar›m› kestiler; k›sacas› Ferhar’›m›
(gönlümü) putlardan temizlediler; bir dünya flah› gönlümü de s›rlar›m›
da ald›; iflim onun aflk›n›n atefliyle yan›p yak›lma oldu; ay yüzlü güzeller
arzusuyla bafl›mdaki sar›¤› nur ettim, yakt›m; do¤rusu ben gönüller yakan bir
mum, düflman da o mumun etraf›nda dönen pervanedir; ateflin etraf›nda dolaflan
da ya pervane ya da deli divanedir.
Aç›klama: ‹krar almak, bir tarikate girmek için tarikat büyü¤ünün müritten
söz almas›; zünnâr, Hristiyan rahiplerinin veya papazlar›n bellerine ba¤lad›klar›
örme kuflak; Ferhar, Türkistan’da güzelleriyle ve putlar›yla ünlü bir flehirdir.
Ta’flîr
Edebiyat terimi olarak bir gazelin her beytinin önüne ayn› vezinde ve ilk
m›sralar› ile kafiyeli sekiz m›sra eklenerek elde edilmifl bendlerden oluflan
bir naz›m biçiminin ad›d›r.
Kafiye düzeni flöyledir: aaaaaaaa(aa), bbbbbbbb(ba) . . .
Edebiyat›m›zda az kullan›lm›fl naz›m biçimlerindendir.
Terbî’, tahmîs, SIRA tesdîs, S‹ZDEtesbî’,
tesmîn ve ta’flîrin benzer yönleri nelerdir; bu naz›m biçimleri
birbirinden nas›l ayr›l›r?
II. GRUP DÜfiÜNEL‹M MUSAMMATLAR
Terkîb-i SORU Bend (= terkîb-bend)
SORU
Terkîb-i bend “bend(ler)i bir Edebiyat terimi olarak her bendindeki beyit say›s› genellikle 6 ile 10 aras›n-
araya getirmek”
da olan ve en az üç bendden meydana gelen bir naz›m biçiminin ad›d›r. Ter-
anlam›ndad›r.
D‹KKAT
D‹KKAT
kîb-i bendlerde her bende hâne ya da terkîb-hâne; bendleri birlefltiren beyitlere
ise vâs›ta veya bendiyye denir. Bu iki terimin yerine sadece bendin kullan›ld›¤›
SIRA S‹ZDE da görülmektedir SIRA S‹ZDE (bk. Örnek 13). Terkîb-i bendlerde her bend vas›ta beyti d›fl›nda
kaside ve gazel gibi kafiyelidir. Vas›ta beyti ise hem ait oldu¤u bendden hem
de di¤er bendlerden ve bendlerin vas›ta beyitlerinden ba¤›ms›z olarak kendi için-
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
3
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON