ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

2. Ünite - Naz›m Biçimleri: Beyitlerden Oluflan Naz›m Biçimleri ve Dört M›sral› Naz›m Biçimleri
¤u erdemler ya da özellikler olarak anlamak ve kabul etmek yerine, flairlerin övülen
kiflinin sahip olmas› gereken erdemler ya da özellikleri ona hat›rlatmas› olarak
de¤erlendirmek de mümkündür.
Osmanl› döneminde kasîde yazm›fl flairler aras›nda birçok devlet adam› da vard›r.
Yazd›klar› kasîdelerin onlar›n devlet kademelerindeki yükselifllerinde önemli
bir etken oldu¤u düflünülebilir. Ancak bu etkiyi ço¤u flair olan padiflahlar›n ya da
sadrazam, vezir gibi önde gelen devlet adamlar›n›n birini belli bir konuma getirirken
onun zaten sahip oldu¤u özellikleri yan›nda flairlik yönüne de dikkat ettikleri
fleklinde de¤erlendirmek daha uygun olur.
Kasîde tarz› -XVII. yüzy›lda Nef’î (öl. 1635) gibi büyük bir temsilci yetifltirmifl olmas›na
ra¤men- Divan fliirinin genel çizgisi içinde XVIII. yüzy›l flairlerinden Nedim (öl.
1730)’e kadar köklü bir de¤iflikli¤e u¤ramadan varl›¤›n› sürdürmüfltür. Nedîm’den
itibaren kasîdelerin özellikle nesib k›s›mlar› flairlerin kendilerini rahatça ifade edebildikleri
zeminler olmufltur. Zaman zaman karfl›l›kl› konuflma üslubuyla kaleme al›nm›fl
olan bu bölümler kasîdeye bir canl›l›k, bir hareketlilik kazand›rm›flt›r. Tanzimat
sonras› Türk edebiyat›nda kasîdenin gerek iç düzeni ve buna ba¤l› olarak kompozisyonu,
gerekse içeri¤i önemli de¤iflikliklere u¤ram›flt›r. Bu dönem kasîdelerinde klâsik
kompozisyonun bir tarafa b›rak›larak yaln›zca naz›m biçimi ve kafiye düzeninin korundu¤u,
do¤rudan konuya girildi¤i ve övgüde daha gerçekçi bir zemine yaslan›ld›-
¤› görülmektedir. “Adem (=yokluk)” ve “hürriyet (=özgürlük)” gibi soyut kavramlar›n
övgüsüne ayr›lm›fl olmalar› da bu dönem kasîdelerinde görülen bir özelliktir. Nam›k
Kemal’in “Hürriyet Kasîdesi” bu tip kasîdeler için güzel bir örnektir.
Örnek 5
Afla¤›daki beyitler, XVI. yüzy›l flairlerinden Bakî (öl. 1600)’nin Sadrazam Semiz
Alî Pafla (öl.1565)’ya sundu¤u bir kasîdeden seçmeler yap›larak al›nm›flt›r. Burada
bölümlerine göre ayr›lm›fl olan kasîde, “nesib” ya da “teflbib”inde bahar tasviri yap›ld›¤›
için Kasîde-i Bahâriyye, kafiyesi “r” sesiyle bitti¤i için de Kasîde-i Râ’iyye
olarak adland›r›lm›flt›r.
Nesib ya da Teflbib
1 Rûh-bahfl old› Mesîhâ s›fat enfâs-› bahâr
Açd›lar dîdelerin hâb-› ademden ezhâr
2 Tâze cân buld› cihân irdi nebâtâta hayât
Ellerinde harekât eyleseler serv ü çenâr
3 Döfledi yine çemen nat’-› zümürrüd-fâm›n
Sîm-i hâm olm›fl iken ferfl-i harîm-i gül-zâr
4 Yine ferrâfl-› sabâ sahn-› ribât-› çemene
Geldi bir kafile kondurd› yüki cümle bahâr
5 Leflker-i ebr çemen mülkine ak›n sald›
Turma ya¤mâda yine niteki bâ¤î Tâtâr
........
22 Dehen-i gonce-i ter dürlü letâ’if söyler
Gülüp aç›lsa aceb mi gül-i rengîn-ruhsâr
23 Güher-i fursat› aldurma sak›n devr-i felek
Sîm ü zerle gözüni boyamasun nergis vâr
24 Câm-› mey katreleri sübha-i mercân olsun
Gelünüz zerk u riyâdan idelüm isti¤fâr
25 Lâle sahrây› bu gün kân-› Bedahflân itdi
Jâle gül-zâra nisâr eyledi dürr-i fleh-vâr
Girizgâh
26 Dâmenin dürr ü cevâhirle pür itdi gül-i ter
Ki ide hâk-i der-i Hazret-i Pâflâ’ya nisâr
Medhiyye
27 Sâhib-i tîg u kalem mâlik-i câm u hâtem
Âsaf-› Cem-azamet dâver-i Cemflîd-vekar 28 Âsmân-pâye hümâ-sâye Alî Pâflâ kim
‹remez tâk-i celâline kemend-i efkâr
29 fiâh-› gül neflv ü nemâ bulsa nem-i lutf›ndan
Ola her gonce-i ter bülbül-i flîrîn-güftâr
30 Âb u gil müflk ü gül-âb ola çemen sahn›nda
Bûy-› hulk›yla güzâr itse nesîm-i eshâr
........
51