ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

48
Resim 2.2
Nef’î Divan›’ndan
kasîdeler
bölümünün ilk iki
SIRA sayfas› S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SORU
D‹KKAT
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SORU
yit say›s›n›n alt s›n›r› her ne kadar 15 olarak
kabul edilmifl olsa da bu manzumelerin uzunlu¤u
genellikle 31 beyit ile 99 beyit aras›nda
de¤iflmektedir. Ancak bu konuda kesin bir say›
yoktur. Beyit say›s› 31’den az ya da 99’dan
fazla olan kasîdeler de vard›r. Kasîdenin kafiye
düzeni flöyledir: aa xa xa xa xa xa xa
. . .
Harflerle sembollefltirilen D‹KKAT kafiye düzeninde “a”lar kafiyeli “x”ler de serbest m›sralar› göstermektedir.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Kasîdede övülen kifliye Kasîdeler dinî konulu olanlar d›fl›nda genellikle bir devlet büyü¤ünü ya da za-
memdûh denir; memdûhun man›n ileri gelenlerinden birini çeflitli münasebetlerle övmek ve yap›lan övgü kar-
sözcük anlam› “övülen”dir.
AMAÇLARIMIZ fl›l›¤›nda da AMAÇLARIMIZ memdûhtan câ’ize almak amac›yla yaz›lm›fl manzumelerdir. Ancak
Câ’ize, bir büyü¤ün flairlerin kasîdede bu övgüye geçmeden önce ve sonra yerine getirmek zorunda ol-
kendisine sunulan fliirler ya
da eserler karfl›l›¤›nda duklar› birtak›m biçim gereklilikleri vard›r. Bu gereklilikler kasîde formunun bö-
verdi¤i K ‹ Tödüldür. A P
lümler hâlinde K ‹ Tdüzenlenmifl A P olmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Tam bir kasîdede 6
bölüm bulunur. Bu bölümler flunlard›r:
1. Nesib ya da teflbib: Kasîdenin 15 ile 20 beyit aras›nda bir uzunlukta olan gi-
TELEV‹ZYON rifl bölümüdür. TELEV‹ZYON Burada aflk konusu ifllenmiflse bölüm “nesib”, baflka bir konu ifllenmiflse
“teflbib” ad›n› al›r. Ancak bu iki terimin birbirinin yerine kullan›ld›¤› da görülmektedir.
Nesib ya da teflbib, kasîdenin edebî de¤eri yüksek bölümlerinden biridir.
Bu bölümün önemi kasîdelerin nesib ya da teflbibde ifllenen konulara göre
‹NTERNET ‹NTERNET
adland›r›lm›fl olmas›ndan da anlafl›lmaktad›r. Bu adland›rmalar üzerinde ayr›ca durulacakt›r
(bk. Örnek 5).
2. Girizgâh (Gürizgâh): fiairin övgüye bafllayaca¤›n› haber verdi¤i bir ya da
iki beyitlik bölümdür. Nesib ile mehdiye aras›ndaki geçiflin flairane bir tarzda yap›lmas›
gerekir. fiair bunu bazen ustal›kla yaparken bazen de üslupta bir k›r›lmayla
do¤rudan ifade eder. Asl›nda girizgâh› bir bölüm olarak de¤erlendirmek pek de
do¤ru de¤ildir (bk. Örnek 5).
3. Medhiyye (maksad, maksûd): Bu bölümde kasîdenin sunuldu¤u kifli övülür.
Kasîdenin as›l yaz›l›fl amac›n›n ifade edildi¤i bölüm, fliirin merkezidir. Genellikle
önemli bir kiflinin ya da de¤erli bir varl›¤›n övüldü¤ü bu k›s›mda flair sanat›n›n
bütün inceliklerini kullanarak memduhunu över. Medhiyede as›l amaç övgü
olmakla birlikte flairin bölümdeki baflar›s›, övgüde ne kadar ileri gitti¤ine de¤il, sanat
gücünü ne oranda gösterdi¤ine ba¤l›d›r. Bu bölümün dili genellikle nesibden
daha a¤›rd›r (bk. Örnek 5).
4. Tegazzül: Kasîde içindeki gazeldir. Kasîdedeki yeri tam olarak belirlenmifl
de¤ildir. Nesibden hemen sonra gelebilece¤i gibi medhiyeden sonra da yer alabilir.
Tegazzül her kasîdede görülmez. Baz› kasîdeler do¤rudan tegazzülle bafllar ve
hemen ard›ndan medhiyeye geçilir. Böyle kasîdelerde nesib bölümü bulunmaz.
Kasîde uzun bir manzume oldu¤u için beyit sonlar›ndaki kafiye ile sa¤lanan ses
tekrarlar› bu naz›m biçimiyle yaz›lm›fl manzumelerde bir süre sonra bir tekdüzeli-
¤in ortaya ç›kmas›na neden olmaktad›r. Tegazzül ise musarra bir beyitle bafllad›¤›
ve bu bölümde genellikle farkl› bir konu ifllendi¤i için kasîdede tekdüzeli¤i k›rmakta
ve okuyucunun fliire olan ilgisinin devam›n› sa¤lamaktad›r (bk. Örnek 5).