ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n›n Genel Özellikleri ve Baz› Temel Bilgiler
irinde kullan›lan yabanc› kelime say›s›n›n dönemden döneme ve flairden flaire
farkl›l›k gösterdi¤i görülmektedir. Bu oran XV. yüzy›lda daha az iken sonraki dönemlerde
artm›flt›r. Zamanla dilin aruz ile uyum sa¤lamas›n›n da etkisiyle ortak temalar,
ayn› flekillerle, fakat daha milli bir üslûp ile ifade edilmeye bafllanm›flt›r. Zira
dilin söz varl›¤›, o dilin ve o dil ile ortaya konulan edebiyat ürünlerinin milli
olup olmad›¤›n› tek bafl›na belirleyen bir ölçüt de¤ildir.
Divan fliirinde günümüzde kullan›lmayan sözcüklerin çoklu¤u onun anlafl›lmas›
konusunda san›ld›¤› gibi afl›lamayacak bir engel de¤ildir. fiiir dilinin kap›s›n›n
okuyucuya aç›lmas› Arapça ve Farsça sözcüklerin bilinmesine de¤il, bu fliirin mecazlarla
yüklü dilinin kavranmas›na ba¤l›d›r. Divan fliirinde s›kça geçen “aflk”,
“sevgili”, “meyhane”, “içki”, “sarhoflluk” gibi kavramlar, tasavvufun da etkisiyle,
genellikle mecazî anlamlar›yla ele al›n›r. Bundan dolay› da dine sayg›n›n son derece
önemli oldu¤u o dönemin toplumunda fleyhülislâmlar, devlet adamlar›, hatta
sultanlar bile mecazlarla örülü bu dil ile flaraptan, meyhaneden sürekli bahsetmifller,
bir güzelin kulu kölesi olduklar›n› ifade etmifllerdir.
fiiir dilinin bir di¤er özelli¤i de bu dilin söz ve anlam sanatlar› ile örülü olmas›d›r.
Bu fliirde tema do¤rudan de¤il, mecazl› bir dille anlat›l›r. Bu mecazl› anlat›m
da fliirin ilk anlam›ndan öte bu anlam›n çözülüflüyle ortaya ç›kan ikinci bir anlam
katman›n›, hatta ayn› flekilde üçüncü bir katman› var k›lmaktad›r. Divan fliirinin dili
yo¤un ve süslü bir dildir. Do¤rudan anlamla iliflkili sanatlar ve sözü ses bak›m›ndan
süsleyen sanatlar, fliirlerin çözümlenmesinde ve yorumlanmas›nda do¤rudan
veya dolayl› olarak önemli rol üstlenirler. Divan fliirinin “kal›c› eserler” vermifl olmas›nda
bu sanatl› söyleyiflin büyük etkisi vard›r.
Özellikle kelime varl›¤› bak›m›ndan bu edebiyat›n dilinin kulland›¤›m›z dilden
büyük farkl›l›k gösterdi¤i bir gerçektir. Her dönemin dil anlay›fl›n›n o dönemin siyasi
ve ekonomik flartlar›yla, bilim dallar›ndaki düzeyiyle de iliflkili oldu¤u, o
günkü toplum hayat›n›n ve anlay›fl›n›n, dünya görüflünün de bunda pay› oldu¤u
bilinmektedir. Bu meselenin bir yönüdür. Di¤er yönü de dilin sürekli geliflen canl›
bir varl›k oldu¤u gerçe¤idir. Milletimizin bundan befl alt› yüzy›l önceki bir dönemde
kulland›¤› dilin söz varl›¤›n› anlamakta güçlük çekmemiz bu aç›dan tabiidir.
Bu durum sadece bize özgü de de¤ildir. Dilin de¤iflmeye ve geliflmeye aç›k
do¤as›, günümüzde baflka milletlerin önüne de kendi klâsiklerini anlamada büyük
güçlükler koymufltur. Fakat dilin bu özelli¤i, bizim d›fl›m›zdaki milletleri kendi
edebiyatlar›n›n büyük isimlerinden birisini unutmak ya da onu sadece edebiyat
tarihlerinde hat›rlamak gibi bir durum içine düflürmemektedir. Dolay›s›yla bu
edebiyat›n ürünlerinin anlafl›lmas› güçlü¤ünü do¤uran dil engelini, o dönem flair
ve yazarlar›yla aram›zda afl›lmas› mümkün olmayan bir engel olarak görmemek
laz›md›r.
9