ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

Umdu¤um oldur ki rûz-› haflr mahrûm olmayam
Çeflme-i vaslun vire men teflne-i dîdâre su
Fuzulî
Dört halifeden Hz. Ömer adaleti, Hz. Ali cesareti, kahramanl›¤›, Zülfikar adl›
k›l›c› ve Düldül adl› at›; Hz. Ebubekir, sadakati; Hz. Osman da hilim ve haya sahibi
olmas› ve Kur’ân ayetlerini toplatmas› ile fliirde geçer.
Adl ü dâd-› Ömer ü s›dk u safâ-y› S›ddîk
‹lm ü irfân-› Alî hilm ü hayâ-y› Osmân
Hançer-i gamze-i hun-rîzüne tîg-i Hayder
Safha-i âr›zuna mushaf-› Osmân dirler
fii’î-Bektafli gelene¤inde peygamberlere varis olarak kabul edilen ve dinî aç›dan
kendisine çok özel bir önem verilen Hz. Ali ve onun çocuklar› Hz. Hasan ve Hüseyin’in
de içinde bulundu¤u on iki imama Sünni flairler taraf›ndan da önem verilmifl,
bu kifliler hakk›nda ba¤›ms›z manzumeler yaz›lm›flt›r.
Divan fliirinde âhiret, mahfler, k›yâmet, cennet, cehennem, cennet ve cehennem
aras›nda bir yer olan a’râf, hûrî, Tûbâ, deyr (=ma’bed), kilise, büt (=put), haç,
çan, papas, ruhban, papazlar›n bellerine ba¤lad›¤› ip olan zünnâr, ayr›ca mümin,
Müslüman, kâfir, münaf›k, abdest, namaz, k›ble, minare, mihrab, imam, ezan, hutbe,
oruç, iftar, zekât, hacc, hac›, ihrâm, tavâf, Ka’be, hacerü’l-esved, zemzem, kurban,
kadir gecesi (=fleb-i kadr, leyletü’l-kadr) gibi dinî kavramlar da s›kça yer al›rlar.
Tefsîr, hadîs, f›k›h ve kelâm gibi dinî bilimlerin birtak›m terim ve kurallar› da
fliire yans›m›flt›r.
Na’îm-i vuslat ansam dûzeh-i hecre salar cânum
Bana bî-mûcib ol kaddi k›yâmet çok azâb eyler
Bâkiyâ ister isen kalbe safâ virmek eger
Ka’be-i kûy›na var döne döne eyle tavâf
Divan fliirinin göndermede bulunulan dinî düflünceler ve inan›fllar bilinmeden
anlafl›lmas› zordur. Bu konuda flöyle bir örnek verilebilir: ‹nan›fla göre ölmek üzere
olan biri yaln›z b›rak›lmaz. Çünkü bu esnada hasta suya çok ihtiyaç duyar. Hastan›n
bafl›na gelen fleytan ona su teklif eder, fakat karfl›l›¤›nda iman›n› ister. Toplumda
ölmek üzere olan insan›n a¤z›na zaman zaman su damlat›lmas› âdetinin
kayna¤› budur. Afla¤›daki beyitte sofiyi hasta bir insana, rakibi de fleytana benzeterek
bu âdete telmihte bulunulmufltur:
Ald› sûfînün karâr›n gösterüb yüzin rakîb
Sanki fleytan hastaya mâ’ gösterüp îmân alur
1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n›n Genel Özellikleri ve Baz› Temel Bilgiler
Bakî
Bakî
Bakî
Bakî
Necatî
Tasavvuf: Divan fliiri dilinin oluflmas›nda tasavvufun önemli bir rolü vard›r. Tasavvuf,
temelde ‹slâm dininin Kur’an ve sünnet ad› verilen iki kayna¤›na dayan-
21
Hacerü’l-esved Ka’be’nin
do¤u köflesinde bulunan,
hac›lar›n tavaf s›ras›nda her
dönüflte selâmlad›klar› siyah
parlak bir taflt›r.