ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

More documents

Recommendations

Info

Eski Türk Edebiyat›nda Ölçü: Aruzla ‹lgili Temel Kurallar, Terimler ve Vezin Bulma Usulü <strong>G‹R‹fi</strong> Çeflitli milletlerin fliirlerinde ahengi sa¤lamak amac›yla hecelerin say› ya da niteliklerini esas alan birtak›m ölçülerin kullan›ld›¤› bilinmektedir. Türk fliirinde de biri hece ölçüsü (=hece vezni), di¤eri de aruz ölçüsü (=aruz vezni) olmak üzere iki ölçü kullan›lm›flt›r. Hece ölçüsü fliirin bütün m›sralar›ndaki hece say›s›n›n eflitli¤ine, aruz ölçüsü de aç›k (=k›sa) ve kapal› (=uzun) olarak nitelenen hecelerin bir fliirin bütün m›sralar›nda ayn› düzen içerisinde tekrarlanmas› esas›na dayan›r. Gerek hece, gerekse aruz ölçüsünün görevi fliirde ritmi sa¤lamakt›r. Bu ölçüler arac›l›¤›yla düzenli ses oluflumlar› elde edilerek fliire müzik ögesi kat›l›r. Ölçü d›fl›nda kafiye, vurgu, m›sralardaki durak yerleri ve ses tekrarlar› da fliirde ahengi sa¤layan ögelerdendir. Aruz genellikle klâsik dönem Türk fliirinde, hece ise halk fliirinde kullan›lm›flt›r. Aruz, Arap edebiyat›nda do¤mufl ve oradan Fars ve Türk edebiyatlar›na ve di- ¤er ‹slamî edebiyatlara geçmifl bir fliir ölçüsüdür. Arap fliirinde aruz veznini bir esasa ba¤layan el-Halîl b. Ahmed el-Ferahidî (öl. 791)’dir . Ondan önce de Araplar aruzu, kurallar› belirlenmemifl bir âhenk sistemi olarak fliirde kullanm›fl ve uygulama yoluyla ö¤retmifllerdir. Ancak Halil’in çal›flmalar› sonucunda bu uygulamalar ve da¤›n›k bilgiler bir esasa ba¤lanm›fl ve aruz bir bilim dal› olarak Arap edebiyat›ndaki yerini alm›flt›r. SIRA S‹ZDE Arap aruzu ‹ran edebiyat›na geçti¤inde birtak›m de¤iflikliklere u¤ram›flt›r. Bu de¤iflikliklerden en önemlisi Arap aruzundaki baz› bahir (
102 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SORU D‹KKAT Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ fliiri aras›ndaki farka göre çok daha azd›r. Bundan dolay› Türk aruzunun pek az de¤ifliklikle ‹ran aruzunu izledi¤ini söylemek mümkündür. Türkler Aruzla fliir yazmaya bafllad›klar›nda hece veznine yak›n aruz vezinlerini tercih etmifllerdir. ‹slamî dönem Türk edebiyat›n›n ilk büyük flaheseri olan Kutadgu Bilig’in 11’li hece veznine yak›n bir bahirden al›nm›fl bir vezinle yaz›lmas› bunun en önemli göstergesidir. Bu Türk fliirinin devam gücünü ve varl›¤›n› sürdürme yetene¤ini gösterir. Aruzun Türk fliirine baflar›yla uygulanmas› oldukça uzun bir süre sonunda gerçekleflebilmifltir. Bunun nedeni Türkçenin kelime varl›¤›nda aruz veznine uygun hecelerin mevcut olmamas›d›r. Türk edebiyat›n›n Anadolu sahas›ndaki ilk ürünlerinde oldukça s›k görülen aruz hatalar›, zamanla Arapça ve Farsçadan Türkçeye giren kelimelerin de katk›s›yla giderek azalm›fl ve aruz vezniyle son derece âhenkli fliirler yaz›lmaya bafllanm›flt›r. Türk edebiyat›n›n klâsik olarak nitelenen en uzun ve en olgun döneminde ölçü olarak aruz vezni kullan›lm›flt›r. Türk edebiyat› Bat› edebiyat›n›n etkisi alt›na girdikten sonra da aruz ile ilgi kopmam›fl, flairler yeni aray›fllar peflinde koflarken aruzu yeni ifade teknikleri için yine ahengi sa¤layan ölçü olarak kullanmay› sürdürmüfllerdir. Aruz, Tevfik Fikret (öl. 1915) ve Mehmet Âkif’ (öl. 1936)’in fliirlerinde Türkçe ile en güzel flekilde uyum sa¤lam›fl, Mehmet Âkif ile de günlük dil bile aruzla ifade edilebilir hâle gelmifltir. Fakat Cumhuriyet döneminde aruza ilgi gittikçe azalm›fl, Yahya Kemal (öl. 1958)’in fliirleri ile de devrini kapatm›flt›r. Aruz Türk edebiyat›nda Halk fliirinde de denenmifl ve divan, selis, semaî gibi biçimlerin farkl› adlarla adland›r›lmas›na aruzun belli kal›plar›n›n kullan›lmas› kaynakl›k etmifltir. Aruzla ‹lgili Temel Kurallar ve Terimler Aruza Göre Hece Türleri Aruz, fliirde aç›k (=k›sa) ve kapal› (=uzun) olarak nitelenen hecelerin önceden belirlenmifl bir düzen içerisinde tekrarlanmas› esas›na dayanan bir fliir ölçüsü; daha do¤rusu bir âhenk sistemidir. Dolay›s›yla aruz veznini ö¤renmek için yap›lacak ilk ifl, bu vezne göre hecelerin ses de¤erlerini; yani, hangi hecenin aç›k, hangi hecenin kapal› hece kabul edildi¤ini belirlemektir. Aruza göre üç çeflit hece vard›r: 1. Aç›k (=k›sa) hece, 2. Uzun (=kapal›) hece, 3. Medli hece (=bir buçuk hece). 1. Aç›k hece (=k›sa hece): Sonu k›sa ünlü ile biten heceler aruza göre aç›k ya da k›sa hecedir: “ge-li-yor”un koyu harflerle gösterilen birinci ve ikinci heceleri gibi. Tek k›sa ünlüden meydana gelen heceler de aruzda aç›k hece kabul edilmifltir: “e-mek”in ilk hecesi olan “e”gibi. Aç›k heceler, SIRA S‹ZDE aruz ifllemlerinde nokta (.) ile gösterilir. 2. Kapal› hece (=uzun hece): Sonu ünsüz ya da uzun ünlü ile biten heceler aruzda kapal› ya da uzun hece olarak kabul edilir: “dün-yâ”sözünün heceleri gi- DÜfiÜNEL‹M bi. Tek uzun ünlüden meydana gelen heceler de aruzda kapal› hece olarak kabul edilir: â-tefl kelimesinin ilk hecesi gibi. SORU Kapal› ya da uzun heceler, aruz ifllemlerinde k›sa bir düz çizgi ( - ) ile gösterilir. Uzun ünlü, Arapça D‹KKAT ve Farsçadan Türkçeye geçmifl olan kelimelerdeki “elif”, “vav” ve “ye”ile gösterilen ünlülerdir. Bu sesler çevriyaz›da “â, û, î” ya da “a, u, i ” ile gösterilir. AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P K ‹ T A P
Page 1 and 2:
TC. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAY
Page 3 and 4:
‹çindekiler Önsöz ............
Page 5 and 6:
Kafiye ‹le ‹lgili Baz› Teriml
Page 7 and 8:
Gerek ‹slâmî dönem ‹ran, ger
Page 9 and 10:
G‹R‹fi Eski Türk Edebiyat›n
Page 11 and 12:
1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n
Page 13 and 14:
Dönemin Türk flair ve yazarlar›
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21 and 22:
Page 23 and 24:
Page 25 and 26:
ise diken kifli oldu¤u için kâti
Page 27 and 28:
Umdu¤um oldur ki rûz-› haflr ma
Page 29 and 30:
Page 31 and 32:
me yapan “bezm-i elest”, yahut
Page 33 and 34:
‹sfendiyâr: ‹ranl›lar›n ef
Page 35 and 36:
Sana temlîk eylesün Hak bir yere
Page 37 and 38:
Rezme Mirrîh ü bezme Nâhîdüz T
Page 39 and 40:
Page 41 and 42:
Page 43 and 44:
Page 45 and 46:
A MAÇ 3 1. Ünite - Eski Türk Ede
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
2ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R
Page 51 and 52:
46 Resim 2.1 XVIII. yüzy›l Divan
Page 53 and 54:
48 Resim 2.2 Nef’î Divan›’nd
Page 55 and 56: 50 Çâr Yâr, “dört dost” dem
Page 57 and 58: 52 Eski Türk Edebiyat›na Girifl:
Page 61 and 62: 56 Gazelin as›l anlam› “kad
Page 65 and 66: 60 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M Eski
Page 67 and 68: 62 K›t’an›n as›l anlam›
Page 69 and 70: 64 Mesnevînin as›l anlam› “i
Page 73 and 74: 68 Rübâ’înin as›l anlam›
Page 75 and 76: 70 Tuyu¤, “flark› söyleme”,
Page 77 and 78: 72 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Eski Tü
Page 79 and 80: 74 Kendimizi S›nayal›m Eski Tü
Page 81 and 82: 3ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R
Page 83 and 84: 78 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SORU
Page 85 and 86: 80 Terbi’in as›l anlam› “d
Page 87 and 88: 82 Tazmin hakk›nda 9. Ünitede bi
Page 91 and 92: 86 Tesdîsin as›l anlam› “alt
Page 95 and 96: 90 Ta’flîrin as›l anlam› “
Page 101 and 102: 96 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Eski Tü
Page 103 and 104: 98 Kendimizi S›nayal›m Eski Tü
Page 105: 4ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R
Page 109 and 110: 104 ‹mâlenin as›l anlam› “
Page 111 and 112: 106 Sâkin kendisinden sonra ünlü
Page 113 and 114: 108 Eski Türk Edebiyat›na Girifl
Page 127 and 128: 122 Özet A MAÇ 1 Eski Türk Edebi
Page 131 and 132: 5ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R
Page 141 and 142: 136 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SOR
Page 145 and 146: 140 Nesirdeki iltizâm hakk›nda 8
Page 153 and 154: 148 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Eski T
Page 155: 150 Eski Türk Edebiyat›na Girifl
show all

ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?