ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

50
Çâr Yâr, “dört dost”
demektir. Hz. Muhammed’in
dört halifesi Hz. Ebubekir,
Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz.
Ali’ye “çâr yâr” denilir.
On iki imam, fii’îlerin
“e’imme-i isnâ afler”
denilen on iki önderidir. Bu
inançtan meydana gelmifl
mezhebe ‹mâmiyye, ‹snâ
afleriyye ve Caferiyye gibi
adlar verilmifltir.
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
Dinî konular d›fl›ndaki kasîdelerin önemli bir kifliyi övmek ve ondan caize almak
amac›yla yaz›lm›fl manzumeler oldu¤u daha önce ifade edilmiflti. Ancak flairler
memduhlar›na kasîde yazmak ve bu kasîdeleri onlara sunmak için her zaman
uygun f›rsat› bulamam›fllar; bunun için sürekli en uygun zaman› kollay›p durmufllard›r.
Padiflahlar›n tahta ç›k›fl›, önemli bir kiflinin yeni bir göreve gelifli, bayramlar,
nevruzlar, dü¤ünler flairlerin kasîdelerini memduhlar›na sunmak için bekledikleri
bu eflsiz f›rsat› ele geçirdikleri günler olmufltur. ‹flte kasîdeler yaz›l›fl nedenleri, buna
ba¤l› olarak “nesib” ya da “teflbib” bölümlerinde ifllenen konular göz önünde
bulundurularak çeflitli adlarla an›lm›fllard›r. Kasîdelerin “redif”leri ya da “revî” harfleri
ile adland›r›lmas› da bu konuda izlenilen baflka bir yoldur. Kasîdelerin adland›r›lmas›nda
baflvurulan yollar› bafll›ca üç gruba ay›rmak mümkündür:
1. Konular›na Göre: Tanr›’n›n yüceli¤ini ve birli¤ini konu alan kasîdelere tevhîd,
içeri¤i O’na yakar›fl olanlara münâcât, Hz. Muhammed, Çâr Yâr (=dört
halife) ve hatta On ‹ki ‹mam için yaz›lanlara da na’t ad› verilmifltir. Padiflahlar›n
tahta ç›k›fllar›n› kutlamak için yaz›lm›fl kasîdelere cülûsiyye denir. Yine memduhlar›n
ramazan, bayram, nevruz gibi özel günlerini kutlamak için yaz›lm›fl kasîdeler
de s›ras›yla ramazâniyye, îdiyye (=›ydiyye) ve nevrûziyye gibi adlarla an›lm›fllard›r.
Nesib ya da teflbibinde bahar, yaz, sonbahar, k›fl tasvirlerinin yap›ld›¤›
kasîdelere ayn› s›rayla bahâriyye, temmûziyye, hazâniyye, flitâiyye gibi adlar
verilmifltir. Ayr›ca sünbüliyye gibi bir çiçe¤in, rahfliyye gibi bir at›n niteliklerinin
uzun uzun anlat›ld›¤› kasîdeler de vard›r.
2. Rediflerine Göre: Kasîdelerin baz›lar› da redifleri dikkate al›narak adland›r›lm›flt›r.
Ahmed Pafla’n›n “Günefl” ve “Kerem” kasîdeleri, Fuzulî’nin “Su” kasîdesi
bu adland›rma çeflidinin örneklerindendir. Ayn› flekilde “Hançer”, “T, “Gül” gibi
redifleriyle adland›r›lm›fl ünlü kasîdeler de vard›r.
3. Kafiyelerine Göre: Baz› kasîdelerin kafiyelerinin “revî” (=kafiyeyi meydana
getiren as›l harf) harfine göre adland›r›ld›klar› da görülmektedir. Bir kasîde “r” harfiyle
bitiyorsa, “kasîde-i râ’iyye”; “mîm” harfiyle bitiyorsa “kasîde-i mîmiyye”; “nûn”
harfiyle bitiyorsa “kasîde-i nûniyye” ad›n› alm›flt›r. Ancak kafiye ve redifleriyle adland›r›lm›fl
kasîdelerin yaz›ld›¤› dönemde be¤enilmifl ve ün kazanm›fl bir kasîde olmas›
laz›md›r. Revî harflerine göre adland›r›lm›fl kasîdeler ‹ran ve Türk edebiyatlar›nda
da görülmekle birlikte bu adland›rma biçimine Arap edebiyat›nda daha fazla
rastlanmaktad›r (bk. Örnek 5).
Klâsik dönem Türk edebiyat›nda hicv (=hiciv, yergi) ve mersiye (=a¤›t) konulu
kasîdeler de yaz›lm›flt›r. Ancak hiciv ve mersiye, yaln›zca kasîdelere özgü konular
de¤ildir. Divan fliirinde bu iki konuda di¤er naz›m biçimleriyle de yaz›lm›fl çok
say›da manzume vard›r.
Kasîdeler di¤er fliir türlerine göre yaz›ld›klar› döneme ait daha fazla tarihî ve
sosyal bilgi içeren manzumelerdir. Padiflahlar›n tahta ç›k›fllar›, savafllar, bar›fllar,
dü¤ünler, fetihler, önemli binalar›n yap›l›fllar› vb. münasebetlerle yaz›lm›fl kasîdelerde
dönemlerine ›fl›k tutabilecek baz› bilgiler yer al›r.
Bir devlet büyü¤ünü ya da toplumda önde gelen birini övmek için yaz›lm›fl
kasîdeler ya memduhun huzurunda bizzat flair taraf›ndan okunmufl ya da bir arac›
ile o flahsa sunulmufltur. Kasîdelerin sunuldu¤u padiflah ve devlet adamlar› da
kendi konumlar›, fliir ve sanata olan ilgileri oran›nda bu flairlere caizeler vermifllerdir.
Caizeyi devletin sanat ve sanatç›ya verdi¤i önemin bir göstergesi olarak da de-
¤erlendirmek mümkündür. fiairler, bu tür kasîdelerde övdükleri kiflilerin çeflitli erdemlerinden,
onlar›n cömertliklerinden, adaletlerinden, cesaretlerinden, iyi huylar›ndan
söz edip durmufllard›r. Ancak bunlar› her zaman övülen kiflinin sahip oldu-