ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

102
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SORU
D‹KKAT
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
fliiri aras›ndaki farka göre çok daha azd›r. Bundan dolay› Türk aruzunun pek az
de¤ifliklikle ‹ran aruzunu izledi¤ini söylemek mümkündür.
Türkler Aruzla fliir yazmaya bafllad›klar›nda hece veznine yak›n aruz vezinlerini
tercih etmifllerdir. ‹slamî dönem Türk edebiyat›n›n ilk büyük flaheseri olan Kutadgu
Bilig’in 11’li hece veznine yak›n bir bahirden al›nm›fl bir vezinle yaz›lmas›
bunun en önemli göstergesidir. Bu Türk fliirinin devam gücünü ve varl›¤›n› sürdürme
yetene¤ini gösterir.
Aruzun Türk fliirine baflar›yla uygulanmas› oldukça uzun bir süre sonunda gerçekleflebilmifltir.
Bunun nedeni Türkçenin kelime varl›¤›nda aruz veznine uygun
hecelerin mevcut olmamas›d›r. Türk edebiyat›n›n Anadolu sahas›ndaki ilk ürünlerinde
oldukça s›k görülen aruz hatalar›, zamanla Arapça ve Farsçadan Türkçeye giren
kelimelerin de katk›s›yla giderek azalm›fl ve aruz vezniyle son derece âhenkli
fliirler yaz›lmaya bafllanm›flt›r. Türk edebiyat›n›n klâsik olarak nitelenen en uzun ve
en olgun döneminde ölçü olarak aruz vezni kullan›lm›flt›r.
Türk edebiyat› Bat› edebiyat›n›n etkisi alt›na girdikten sonra da aruz ile ilgi
kopmam›fl, flairler yeni aray›fllar peflinde koflarken aruzu yeni ifade teknikleri için
yine ahengi sa¤layan ölçü olarak kullanmay› sürdürmüfllerdir. Aruz, Tevfik Fikret
(öl. 1915) ve Mehmet Âkif’ (öl. 1936)’in fliirlerinde Türkçe ile en güzel flekilde
uyum sa¤lam›fl, Mehmet Âkif ile de günlük dil bile aruzla ifade edilebilir hâle gelmifltir.
Fakat Cumhuriyet döneminde aruza ilgi gittikçe azalm›fl, Yahya Kemal (öl.
1958)’in fliirleri ile de devrini kapatm›flt›r.
Aruz Türk edebiyat›nda Halk fliirinde de denenmifl ve divan, selis, semaî gibi
biçimlerin farkl› adlarla adland›r›lmas›na aruzun belli kal›plar›n›n kullan›lmas› kaynakl›k
etmifltir.
Aruzla ‹lgili Temel Kurallar ve Terimler
Aruza Göre Hece Türleri
Aruz, fliirde aç›k (=k›sa) ve kapal› (=uzun) olarak nitelenen hecelerin önceden belirlenmifl
bir düzen içerisinde tekrarlanmas› esas›na dayanan bir fliir ölçüsü; daha
do¤rusu bir âhenk sistemidir. Dolay›s›yla aruz veznini ö¤renmek için yap›lacak ilk
ifl, bu vezne göre hecelerin ses de¤erlerini; yani, hangi hecenin aç›k, hangi hecenin
kapal› hece kabul edildi¤ini belirlemektir.
Aruza göre üç çeflit hece vard›r: 1. Aç›k (=k›sa) hece, 2. Uzun (=kapal›) hece,
3. Medli hece (=bir buçuk hece).
1. Aç›k hece (=k›sa hece): Sonu k›sa ünlü ile biten heceler aruza göre aç›k ya
da k›sa hecedir: “ge-li-yor”un koyu harflerle gösterilen birinci ve ikinci heceleri gibi.
Tek k›sa ünlüden meydana gelen heceler de aruzda aç›k hece kabul edilmifltir:
“e-mek”in ilk hecesi olan “e”gibi.
Aç›k heceler, SIRA S‹ZDE aruz ifllemlerinde nokta (.) ile gösterilir.
2. Kapal› hece (=uzun hece): Sonu ünsüz ya da uzun ünlü ile biten heceler
aruzda kapal› ya da uzun hece olarak kabul edilir: “dün-yâ”sözünün heceleri gi-
DÜfiÜNEL‹M
bi. Tek uzun ünlüden meydana gelen heceler de aruzda kapal› hece olarak kabul
edilir: â-tefl kelimesinin ilk hecesi gibi.
SORU
Kapal› ya da uzun heceler, aruz ifllemlerinde k›sa bir düz çizgi ( - ) ile gösterilir.
Uzun ünlü, Arapça D‹KKAT ve Farsçadan Türkçeye geçmifl olan kelimelerdeki “elif”, “vav” ve “ye”ile
gösterilen ünlülerdir. Bu sesler çevriyaz›da “â, û, î” ya da “a, u, i ” ile gösterilir.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P K ‹ T A P