ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n›n Genel Özellikleri ve Baz› Temel Bilgiler
fa b›rakarak fli’r-i kudemâ (=eskilerin fliiri) gibi adlar verilmifltir. Daha sonra bu
adlarla da yetinilmemifl; söz konusu edebiyat, onu yaln›zca toplumun belli kesimlerine
hitap eden bir edebiyatm›fl gibi gösteren havâs edebiyat› (=yüksek zümre
edebiyat›), sarây edebiyat›, Enderun edebiyat›, edebiyyât-› Osmâniyye (=Osmanl›
edebiyat›), Osmanl› fliiri, Divan edebiyat›, ümmet edebiyat›, ümmet ça-
¤› Türk edebiyat›, ‹slamî Türk edebiyat›, klâsik Türk edebiyat› ve eski Türk
edebiyat› gibi adlarla da an›lm›flt›r. Ancak “havâs edebiyat›”, “sarây edebiyat›” ve
“Enderun edebiyat›” gibi adland›rmalar bu edebiyat›n, toplumun yaln›zca belli kesimlerine
hitap eden bir edebiyat olmad›¤›n›n bilimsel araflt›rmalar sonucunda kesin
olarak kan›tlanmas›yla art›k tamamen terk edilmifltir.
Hammer Purgstall (öl. 1856) ve E. J. W. Gibb (öl. 1901) gibi Bat›l› araflt›rmac›lar
bu edebiyat için “Osmanl› edebiyat›” ve “Osmanl› fliiri” gibi adlar› kullanmay›
tercih etmifller; Fâik Reflâd (öl. 1851), Abdülhalim Memduh (öl. 1866) ve fiehabeddin
Süleyman (öl. 1885) gibi modern anlamda ilk yerli edebiyat tarihçileri de söz
konusu edebiyat için “edebiyyât-› Osmâniyye” tabirini kullanm›fllard›r. Fakat bu
adland›rmalar ayn› kuramsal ve estetik temellere dayanan Beylikler ça¤› Türk edebiyat›n›
göz ard› etti¤i ve Osmanl› dönemi Türk edebiyat›n› Türk edebiyat› tarihinden
ba¤›ms›z bir edebiyatm›fl gibi gösterdi¤i için do¤ru bir adland›rma olarak kabul
edilmemifltir.
“Divan edebiyat›” ise, ilk olarak Ömer Seyfettin (öl. 1884) ve Ali Canip (öl.1967)
taraf›ndan kullan›lm›flt›r. ‹lk bafllarda bu adla Osmanl› saraylar› ve konaklar›nda
düzenlenen “meclis” ve “divan”lara özgü bir “yüksek zümre (=havâss)” edebiyat›n›n
kastedildi¤i bilinmektedir. Ancak zamanla bu adland›rman›n gerçek nedeni
unutulmufl ve bu ad›n söz konusu dönem flairlerinin çeflitli formlarda yazd›klar› fliirleri
“dîvân” ad› verilen kitaplarda toplam›fl olmalar›ndan hareketle verildi¤i gibi
bir yorum ortaya ç›km›flt›r. Bu edebiyata Divan edebiyat› ad›n›n verilmesinin as›l
gerekçesinin yanl›fll›¤› üzerinde daha önce durulmufltu. Bir yorum sonucunda ortaya
ç›kan ikinci gerekçeyi kabul etmek de alt› yüz y›l sürmüfl bir edebiyat›n mensur
eserlerini ve birtak›m fliir formlar›n› yok saymak gibi bir sonucun ortaya ç›kmas›na
yol açmaktad›r. “Ümmet edebiyat›”, “ümmet ça¤› Türk edebiyat›” ve “‹slamî
Türk edebiyat›” gibi adland›rmalar ise bafll›ca amac› sanat olan bu edebiyat› yaln›zca
dinî birtak›m amaçlara hizmet eden bir edebiyatm›fl gibi gösterdi¤inden bilimsel
bir de¤er tafl›mamaktad›r. “Klâsik edebiyat” ve “Klâsik Türk edebiyat›” gibi adland›rmalar
ise Fuat Köprülü(öl. 1966)’ye aittir. Köprülü, son araflt›rma ve incelemelerinde
bu edebiyat›n “yüksek bir medeniyet dairesinde” kendi flartlar›nda ve
kendine has klâsik bir edebiyat oldu¤unu kabul ederek “klâsik edebiyat” ya da
“klâsik Türk edebiyat›” olarak adland›r›lmas› gerekti¤ini ileri sürmüflse de bu dönem
Türk edebiyat›nda Bat› edebiyatlar›ndaki klasisizm ölçütlerini arayanlar bu
edebiyatta söz konusu özellikleri göremedikleri için böyle bir adland›rmaya karfl›
ç›km›fllard›r.
Bat› edebiyatlar› etkisinde do¤an ve geliflen Türk edebiyat›n› öncekinden ay›rmak
için bu yeni edebî anlay›fla “edebiyyât-› cedîde”; önceki edebiyata da “edebiyyât-›
kadîme” ad›n›n verilmifl oldu¤unu daha önce belirtmifltik. Bugün, XIII.
yüzy›l sonlar›nda ‹ran edebiyat›n›n etkisiyle do¤an ve XIX. yüzy›l ortalar›na kadar
varl›¤›n› sürdüren bu edebiyata “eski Türk edebiyat›” ad›n›n verilmesini, o dönemde
do¤an bu adland›rma ihtiyac›n›n günümüze bir yans›mas› olarak de¤erlendirmek
mümkündür. Günümüzde bu adland›rmalar›n bir k›sm› terkedilmifl; popüler
yay›nlarda “Divan edebiyat›”, bilimsel yay›nlarda da ço¤unlukla “klâsik Türk edebiyat›”
ad› tercih edilir olmufltur. “Eski Türk edebiyat›” ise daha çok bilimsel bir s›-
5