ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

More documents

Recommendations

Info

4. Ünite - Eski Türk Edebiyat›nda Ölçü: Aruzla ‹lgili Temel Kurallar, Terimler SORU ve Vezin Bulma Usulü Zülfün ki târ-› eflk-i firâvâna sarmaflur Sünbüldür ol ki riflte-i bârâna sarmaflur Bâkî SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M D‹KKAT SIRA S‹ZDE beytinin veznini bularak, beyti vezinle uyumlu hâle getirmek için yapt›¤›n›z aruz ifllemlerini belirtiniz. SORU Aruz hakk›nda daha genifl bilgi için M. A. Yekta Saraç’›n Klâsik Edebiyat K D‹KKAT ‹ T ABilgisi: P Biçim- Ölçü-Kafiye (‹stanbul: Gökkubbe Yay›nlar› 2010) adl› kitab›na baflvurabilirsiniz. SORU121 D‹KKAT SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹M AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ SORU K D‹KKAT ‹ T A P SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET ‹NTERNET 4 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M ‹NTERNET ‹NTERNET
122 Özet A MAÇ 1 Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü Aruz vezninin fliirdeki ifllevini aç›klayabilmek. Aruz vezni, aç›k (=k›sa) ve kapal› (=uzun) olarak nitelenen hecelerin aruz kuramc›lar› taraf›ndan önceden belirlenmifl bir düzen içerisinde tekrarlanmas› esas›na dayanan bir fliir ölçüsüdür. Dolay›s›yla fliirdeki ifllevi de ahengi sa¤lamakt›r. A MAÇ A MAÇ 3 2 Aruz vezniyle ilgili terimleri tan›mlayabilmek. Aruz vezniyle ilgili terimleri üç grupta toplamak mümkündür. Bunlarda ilk gruptakiler “aruza göre hece türleri”ile ilgili olanlard›r. Aruza göre üç çeflit hece vard›r: 1. Aç›k ya da k›sa hece, 2. uzun ya da kapal› hece, 3. medli hece ya da bir buçuk hece. 1. Aç›k ya da k›sa hece sonu k›sa ünlü ile biten hecelerle tek k›sa ünlüden ibaret heceler; 2. Kapal› ya da uzun hece sonu ünsüz ya da uzun ünlü ile biten hecelerdir. 3. Medli ya da bir buçuk hece ise bir uzun ünlü ve bir ünsüzden oluflan; bir ünsüz, bir uzun ünlü ve bir ünsüzden; bir k›sa ünlü ve iki ünsüzden; bir ünsüz, bir k›sa ünlü ve iki ünsüzden oluflan hecelerdir. ‹kinci gruptakiler “aruz ifllemleri” ile ilgili olan vasl, imâle, med, zihâf, tahfîf ve tefldîd terimleridir. Vasl sonu ünsüzle biten bir sözü, aç›k hece elde etmek ya da bir kapal› bir aç›k hece de¤erinden tek kapal› hece de¤erine düflürmek için ünlüyle bafllayan bir sonraki söze ba¤lamak; imâle (=imâle-i maksûre) ölçü gere¤i k›sa ünlüyle biten ya da tek k›sa ünlüden ibaret bir aç›k ya da k›sa heceyi, uzun ünlü; yani, yapay olarak uzun ya da kapal› hece de¤erine yükseltmek; medd (=imâle-i memdûde), birleflik hecelerin as›l de¤erlerinden biraz daha uzun okunmas›; tahfîf (=kasr) vezin gere¤i fleddeli bir harfi fleddesiz okumak; tefldîd de fleddesiz bir harfi ölçü gere¤i fleddeli olarak kullanmakt›r. Üçüncü gruptaki terimler tef’ile, taktî’, bahr ve sekt-i melîhtir. Tef’ile aruz vezinlerini oluflturan sekiz ana sözcü¤e denir: Bunlar fe’ûlün, fâ’ilün, mefâ’îlün, müstef’ilün, fâ’ilâtün, müfâ’aletün, mütefâ’ilün, mef’ûlâtüdür. Bu tef’ilelerin say›s› bir tak›m de¤iflikliklerle 41’e kadar ulafl›r ve meydana getirdikleri 16 vezin, as›l vezinleri oluflturur. Bu vezinlere bahr denir. Di¤er vezinler bu as›l bahirlerden do¤mufllard›r. Taktî’ aruzda, bir m›sra› yaz›lm›fl oldu¤u veznin cüz’ (=tef’ile)lerine ay›rmakt›r. Taktî’ fliirin yaz›ld›¤› vezni bulmay› ve bulunan vezne göre fliiri âhenkli olarak okumay› sa¤lar. Sekt-i melîh ise, mef’ûlü mefâ’ilün fe’ûlün ( _ _ . / . _ . _ / . _ _ ) vezninin mef’ûlün fâ’ilün fe’ûlün ( _ _ _ / _ . _ / . _ _ ) flekline dönüflmesine denir. Aruzla yaz›lm›fl fliirlerin vezinlerini bulabilmek. Aruzla yaz›lm›fl bir fliirin veznini bulabilmek için önce m›sralar›n ses de¤erlerini tespit etmek; yani, hangi hecenin kapal› (=uzun), hangi hecenin aç›k (=k›sa), hangi hecenin medli hece oldu¤unu belirlemek gerekir. Bu ifllem yap›l›rken kapal› hecelerin k›sa bir çizgi (-), aç›k hecelerin nokta (.) ve vas›l yap›lan hecelerin de alttan düz bir çizgi ile ( _ ) gösterildi¤i unutulmamal›d›r. Vezin en az iki m›srada aranmal›; sonra ses de¤erleri belirlenen beytin birinci ve ikinci m›sralar›ndaki hecelerin ayn› düzen içinde alt alta s›ralanm›fl olup olmad›¤›na dikkat edilmelidir. Bu arada içinde medli hece bulunmayan beyitlerde her iki m›sradaki hece say›s›n›n birbirine eflit olmas› gerekti¤i unutulmamal›d›r. E¤er m›sralardaki hecelerin say›s› birbirine eflitse, aç›k ve kapal› heceler de ayn› düzen içinde alt alta s›ralanm›flsa elde edilen bu heceler alfabetik olarak düzenlenmifl olan vezin listesiyle karfl›laflt›r›lmal› ve bu listeden beytin vezni bulunmal›d›r. E¤er beytin iki m›sra› aras›nda aç›k ve kapal› hecelerin s›ralan›fl› ve hece say›s›nda bir uyumsuzluk görülürse; önce bu uyumsuzlu¤un hangi hece ya da hecelerde oldu¤u belirlenmeli, bunun için de birinci ve ikinci m›sradaki heceler tek tek karfl›laflt›r›larak kontrol edilmelidir. M›sralar aras›ndaki uyumsuz heceler belirlendikten sonra da birinci m›sra› ikinci m›sra ile ya da ikinci m›sra› birinci m›sra ile uyumlu hâle getirmenin yollar› aranmal›d›r. Burada yard›mc› olacak anahtarlar “imâle”, “zihâf”, “vasl” ve “med”dir. Beytin m›sralar›ndaki hece say›s› ve nitelikleri birbirine eflit hâle getirildikten sonra yap›lacak ifl alfabetik olarak düzenlenmifl vezin listesinden beytin veznini bulmak ve tef’ilelerini belirlemektir.
Page 1 and 2:
TC. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAY
Page 3 and 4:
‹çindekiler Önsöz ............
Page 5 and 6:
Kafiye ‹le ‹lgili Baz› Teriml
Page 7 and 8:
Gerek ‹slâmî dönem ‹ran, ger
Page 9 and 10:
G‹R‹fi Eski Türk Edebiyat›n
Page 11 and 12:
1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n
Page 13 and 14:
Dönemin Türk flair ve yazarlar›
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21 and 22:
Page 23 and 24:
Page 25 and 26:
ise diken kifli oldu¤u için kâti
Page 27 and 28:
Umdu¤um oldur ki rûz-› haflr ma
Page 29 and 30:
Page 31 and 32:
me yapan “bezm-i elest”, yahut
Page 33 and 34:
‹sfendiyâr: ‹ranl›lar›n ef
Page 35 and 36:
Sana temlîk eylesün Hak bir yere
Page 37 and 38:
Rezme Mirrîh ü bezme Nâhîdüz T
Page 39 and 40:
Page 41 and 42:
Page 43 and 44:
Page 45 and 46:
A MAÇ 3 1. Ünite - Eski Türk Ede
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
2ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R
Page 51 and 52:
46 Resim 2.1 XVIII. yüzy›l Divan
Page 53 and 54:
48 Resim 2.2 Nef’î Divan›’nd
Page 55 and 56:
50 Çâr Yâr, “dört dost” dem
Page 57 and 58:
52 Eski Türk Edebiyat›na Girifl:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
56 Gazelin as›l anlam› “kad
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
60 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M Eski
Page 67 and 68:
62 K›t’an›n as›l anlam›
Page 69 and 70:
64 Mesnevînin as›l anlam› “i
Page 71 and 72:
Page 73 and 74:
68 Rübâ’înin as›l anlam›
Page 75 and 76: 70 Tuyu¤, “flark› söyleme”,
Page 77 and 78: 72 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Eski Tü
Page 79 and 80: 74 Kendimizi S›nayal›m Eski Tü
Page 81 and 82: 3ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R
Page 83 and 84: 78 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SORU
Page 85 and 86: 80 Terbi’in as›l anlam› “d
Page 87 and 88: 82 Tazmin hakk›nda 9. Ünitede bi
Page 89 and 90: 84 Eski Türk Edebiyat›na Girifl:
Page 91 and 92: 86 Tesdîsin as›l anlam› “alt
Page 95 and 96: 90 Ta’flîrin as›l anlam› “
Page 101 and 102: 96 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Eski Tü
Page 103 and 104: 98 Kendimizi S›nayal›m Eski Tü
Page 107 and 108: 102 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SOR
Page 109 and 110: 104 ‹mâlenin as›l anlam› “
Page 111 and 112: 106 Sâkin kendisinden sonra ünlü
Page 113 and 114: 108 Eski Türk Edebiyat›na Girifl
Page 125: 120 Eski Türk Edebiyat›na Girifl
Page 141 and 142: 136 SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SOR
Page 145 and 146: 140 Nesirdeki iltizâm hakk›nda 8
Page 153 and 154: 148 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Eski T
Page 155: 150 Eski Türk Edebiyat›na Girifl
show all

ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?