ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

3. Ünite - Bendlerden Oluflan Naz›m Biçimleri: Musammatlar
belli bir formu olmad›¤› için flark›y› ayr› bir naz›m biçimi olarak de¤il, bestelenmek
üzere yaz›lm›fl fliirlerin genel ad› olarak kabul etmek daha do¤ru bir yol
gibi görünmektedir.
Türk edebiyat›nda flark› ad› verilen ilk murabba örneklerine XVII. yüzy›l flairlerinden
Na’ilî-i Kadîm (öl. 1666)’in Divan’›nda rastlanmaktad›r. XVIII. yüzy›l bafllar›nda
hayatta olan ve daha çok Hz. Muhammed için yazd›¤› na’tlerle tan›nan Yahyâ
Nazîm (öl. 1726-27) de bu yüzy›lda flark› yazm›fl flairlerdendir. Ancak
edebiyat›m›zda bu tarz›n en büyük flairi tart›flmas›z Nedim (öl. 1730)’dir. Nedim,
yazd›¤› flark›larla hem ça¤dafllar›n› hem de kendisinden sonra gelen flairleri
etkilemifltir. Bir Mevlevî flair olan fieyh Gâlib’in bile 12 flark› yazm›fl olmas› bu etkinin
derecesini göstermek için yeterlidir. XIX. yüzy›l Türk edebiyat›nda flark› yazmak bir
moda hâline gelmifltir. Enderunlu Fâz›l (öl. 1810), Enderunlu Vâs›f (öl. 1824), Leylâ
Han›m (öl.?) ve Osman Nevres (öl. 1876), bu yüzy›lda flark› yazm›fl flairlerin önde
gelenlerindendir. ‹ki bendli flark›lar›yla bu tarz›n son dönemdeki temsilcisi ise Yahya
Kemal (öl. 1958) olmufltur.
Örnek 3
Afla¤›daki 2 bend, Nedîm’in 5 bendlik bir flark›s›n›n ilk ve son bendleridir. fiark›n›n
vezni fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün, kafiye düzeni de “aAaA, bbbA,
cccA”d›r.
1 Sevdigim cân›m yol›nda hâke yeksân oldu¤um
Îddir ç›k nâz ile seyrâna kurbân oldu¤um
Ey benim aflk›nda bülbül gibi nâlân oldu¤um
Îddir ç›k nâz ile seyrâna kurbân oldu¤um
...
5 Sen aç›l gül gibi zâr ile hezâr olsun Nedîm
Bend bend olsun ham-› zülfün flikâr olsun Nedîm
Sen sal›n cânâ yolunda hâksâr olsun Nedîm
Îddir ç›k nâz ile seyrâna kurbân oldu¤um
Nedîm
fiark›n›n düz yaz›yla dil içi çevirisi
1 Sevdi¤im, can›m, yolunda toprak oldu¤um; kurban›n olay›m, bayram geldi
ç›k nazl› nazl› gez, dolafl; ey aflk›yla bülbül gibi a¤lay›p inledi¤im, kurban›n
olay›m bayram geldi ç›k nazl› nazl› gez, dolafl.
5 Sen gül gibi aç›l, Nedim de karfl›nda feryat eden bülbül olsun; saç›n›n k›vr›mlar›
ba¤ ba¤ tuzak, Nedim de o tuza¤a av olsun; ey sevgili, sen sal›narak
gez, Nedim de yolunda toprak olsun; kurban›n olay›m bayram geldi ç›k
nazl› nazl› gez, dolafl.
Muhammes
Edebiyat terimi olarak befl m›sral› bendlerden oluflan bir naz›m biçiminin ad›d›r.
Muhammeslerde ilk bend kendi içinde, di¤er bendlerin ilk üç ya da dört m›sra›
yine kendi içinde, son ya da son iki m›sra› ise ilk bendle kafiyelidir. Bir muhammeste
ilk bendin son ya da son iki m›sra› bütün bendlerin sonunda aynen tekrarlan›yorsa
bu muhammes muhammes-i mütekerrir; tekrarlanm›yorsa, muhammes-i
müzdevic ad›n› al›r. Muhammeslerin bend say›s› genellikle 2 ile 7 aras›nda
de¤iflmektedir (bk. Örnek 4).
Muhammesin as›l anlam›
“beflli, befl köfleli olan”d›r.
81