ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

54
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
45 Kâküllerin Çin, (yüzündeki) o ben siyah misk; gözün Hoten ceylan› gamzelerin
de Tatar’d›r.
Aç›klama: Çin hem bilinen “ülke” hem de “k›vr›m büklüm” anlam›ndad›r.
Hoten Do¤u Türkistan’da göbe¤inden misk elde edilen ceylanlar›yla ünlü bir
yerin ad›d›r. Gamze güzelin gizli bak›fl›d›r, bu bak›fl âfl›klara ac› verdi¤i için
ac›mas›z Tatarlara benzetilmifltir.
46 Hastan›n gülbefleker yiyerek sa¤l›¤›n› tekrar kazand›¤› gibi; yaral› gönlün flifas›
da senin yana¤›n ve duda¤›ndad›r.
Aç›klama: Gülbefleker gül ve flekerden yap›lm›fl bir tür gül reçeli ya da tatl›d›r;
bu tatl› ilaç olarak da kullan›lm›flt›r; flair sevgilisinin yana¤›n› güle, duda-
¤›n› da flekere benzetmektedir; la’l, k›rm›z› renkli bir de¤erli taflt›r; divan fliirinde
flairler sevgililerinin duda¤›n› la’le benzetmifllerdir.
47 Kan a¤layan gözüm, senin ölülere can veren lal gibi duda¤›n› gördü¤ünden
beri öyle her inciye dönüp bakmaz bile.
48 Ey yüce ve adaletli vezir, Baki kulunu cür’a gibi yerde ya da kadehte b›rakma,
ona el uzat.
Aç›klama: Cür’a, içki kadehinde kalan son damlad›r; ayak, hem “kadeh”
hem de “ayak” anlamlar›ndad›r; bu sözcük beyitte her iki anlam›n› da ça¤r›flt›racak
biçimde kullan›lm›flt›r.
49 E¤er bahse tutuflup binlerce güzel ötüfllü bülbül boy ölçüflmeye gelse; o (Bakî),
övgü bahçende (seni övmekte) hepsine tek bafl›na galip gelir.
Aç›klama: Hezâr, hem “bin” hem de bülbül anlam›ndad›r; beyitte her iki anlam›
da ça¤r›flt›racak biçimde kullan›lm›flt›r.
50 Di¤er flairlerin fliirleri piflkindir, ama piflkin so¤and›r; e¤er bu fliirler (bu kasîdedeki
beyitler) hamsa da ham anberdir.
Aç›klama: Amber, birtak›m ifllemlerden geçirildikten sonra kullan›lm›fl; bu
ifllemlerden geçmeyen ambere ham amber denilmifltir.
51 Ey ulular›n kendisiyle övündü¤ü kifli, e¤er fliir micmeremde ham (amber) varsa,
senin iyilik ete¤in onu örter.
Aç›klama: Micmere buhurdan demektir. Eskiden güzel koku için buhurdanlarda
amber yak›lm›flt›r.
52 fiiir denizi sat›r dalgalar›yla yeterince dalgalan›p durdu; (flimdi) dua incileriyle
sahili süslemenin zaman›d›r.
Aç›klama: fiair bu beyitte fliiri denize, m›sralar› dalgalara, dualar› da bu dalgalar›n
sedefler içinde sahile getirdi¤i incilere benzetmektedir.
53 Ovalar ve yaylalar lâlelerle bezendikçe; eller ve sar›klar güllerle süslendikçe
(insanlar ellerine gül ald›kça, sar›klar›na gül takt›kça),
54 Çi¤ taneleri lâle düflkünü (âfl›¤›) oldukça, zavall› bülbüllerin güllere olan ç›lg›n
aflk› sürüp gittikçe (dünya var oldukça),
Aç›klama: Üftâde, hem düflkün hem de âfl›k anlam›ndad›r.
55 Baht›n›n yüzü gül gibi gülüp aç›ls›n, içki kadehin lâle gibi mücevherlerle süslensin.
Örnek 6
Afla¤›daki beyitler XVII. yüzy›l Divan flairlerinden Nef’î (öl. 1635)’nin IV. Murâd’›
övmek ve bahar›n geliflini kutlamak için yazd›¤›, tamam› 39 beyitlik musammat
bir kasîdesinden al›nm›flt›r. Kasîde müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün
vezniyle yaz›lm›flt›r. Birinci beyit d›fl›ndaki beyitlerin her m›sra›nda ilk iki
tef’ileden sonra (tef’ile için 4. üniteye bak›n›z›) iç kafiye kullan›lm›flt›r. Beyitlerde-