ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

3 Y›llard›r gezip dolaflmad›¤›m›z yer kalmad›; deli gönle uyduk, gönül de kendi
arzu ve iste¤ine uydu.
4 Nereye gittiysek aflka tutulduk, gönül bir ay yüzlü güzele kendini kapt›rd›.
5 Ey sabah rüzgâr›, yolun Ba¤dat’a düflerse, sayg›yla git ve güzel günler geçirdi¤imiz
dostlar›n hizmetinde bulun.
6 ‹çlerinden Ruhî’yi bir soran, bir arayan olur da o zavall›yla görüfltün mü diyen
olursa,
7 Orada bu güzel matla› oku ve sus, vefal› dostlar hâlimi anlarlar:
8 “Biz hâlâ fiam güzellerine düflkünüz ve hâlâ aflk yüzünden k›nanan rintler halkas›n›n
en bafl›nday›z.”
Tercî’-i Bend (= tercî’-bend)
Her bendindeki beyit say›s› genellikle 4 ile 10 aras›nda olan ve en az üç
bendden meydana gelen bir naz›m biçimidir. Tercî’-i bendde de terkîb-i bendde
oldu¤u gibi bendlere hâne ya da tercî’-hâne, bendleri birlefltiren beyitlere de
vâs›ta yahut bendiyye denir. Bu terimlerin yerine yaln›zca bendin kullan›ld›¤› da
görülmektedir (bk. Örnek 14).
Bu naz›m biçiminde vas›ta beyitleri d›fl›nda her bend kendi içinde di¤er bendlerden
ba¤›ms›z olarak kaside ya da gazel gibi kafiyelenmifltir. Vas›ta beyti ise
bendlerden ba¤›ms›z olarak kendi içinde kafiyelidir ve her bendin sonunda aynen
tekrarlan›r. Kafiye düzeni flöyledir:
aa, xa, xa, xa, xa... ZZ; bb, xb, xb, xb, xb... ZZ, . . .
Tercî-i bendde bendlerdeki beyit say›lar› genellikle birbirine eflittir. Ancak beyit
say›lar› birbirinden farkl› bendlerden oluflmufl tercî’-i bendlere de rastlanmaktad›r.
Terkîb-i benden tek fark› vas›ta beytinin bend sonlar›nda aynen tekrarlanmas›d›r.
Tercî’-i bendler mersiye, övgü, yergi, sosyal elefltiri gibi çok farkl› konularda
yaz›lm›flt›r.
Tercî-i bend, Türk edebiyat›nda XIV. yüzy›ldan itibaren görülen bir naz›m biçimidir.
Ziya Pafla’n›n tercî’-i bendi bu naz›m fleklinin edebiyat›m›zdaki en baflar›l›
örneklerindendir.
Örnek 14
Afla¤›daki üç bend XVI. yüzy›l flairlerinden Kemal Paflazâde’nin Sultan Selim’in
ölümü üzerine yazd›¤› tamam› 7 bend olan bir tercî’-i bendinden al›nm›flt›r. Tercî’i
bendin vezni fe’ilâtün (fâ’ilâtün) mefâ’ilün fe’ilün (fa’lün); kafiye düzeni “aa xa
xa xa xa xa xa xa xa xa ZZ. . .”dir.
I. BEND
1. Çözdi saç açd› bafl tû¤ u alem
Bükdi bil dökdi yafl tî¤ u kalem
2. Kana boyand› bayra¤un yüzi
Beli bükildi yayun old› ham
3. Urd› gögsini gök gök eyledi mâh
Old› y›ld›zlarun gözi pür-nem
4. fiafak ol denlü dökdi kanlu yafl›
Dâmen-i çerhi eyledi pür-dem
5. Subh-dem derd ile bir âh itdi
Kim söyindürdi mâh flem’in o dem
3. Ünite - Bendlerden Oluflan Naz›m Biçimleri: Musammatlar
Tercî’-i bend tamlamas›
“bend(ler)i döndürmek,
çevirmek” anlam›ndad›r.
93