ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

68
Rübâ’înin as›l anlam›
“dörtlü”, “dört harfli”
demektir.
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
7 Etme âr ö¤ren ok› ehlinden
Her fleyin ilmi güzel cehlinden
8 Cehldür âdeme zindân-› belâ
Ki düflenler göremez rûy-› rehâ
9 Olmaya ilm kadar emr-i bülend
‹lmden görmedi hiç kimse gezend
10 Ger re’âyâ vü gerek sâhib-i tâc
Lâ-büd olur ulemâya muhtâc
Beyitlerin düz yaz›yla dil içi çevirisi
1 Ö¤renmeye çal›flmamaktan sak›n; ilim ve çal›flmak, dikkat et, bunlar›n ikisi
birdir.
2 Çal›flma yoksa, ilim de ortaya ç›kmaz; biri olmazsa di¤eri de olmaz.
3 ‹lim sahibi o zat (Hz. Muhammed) emretti: “Beflikten mezara kadar ilim iste,
bunun için çal›fl.”
4 ‹lim, k›y›s› olmayan bir büyük denizdir; onda âlim geçinen, ben bilirim diyen
cahildir.
5 Tanr›, cehalete ölüm, ilme de hayatt›r dedi; öyleyse, ölüler güruhuyla birlikte
olma.
6 Sorduklar› bir fleyi “bilmiyorum” demektense, “biliyorum” demek daha iyi
de¤il mi?
7 Utanma, bilenlerden oku, ö¤ren; bir fleyi bilmek, bilmemekten güzeldir.
8 Bilgisizlik, insan için belâ zindan›d›r; o zindana düflenler art›k rahat yüzü
görmezler.
9 ‹lim kadar yüce bir ifl yoktur; ilimden hiç kimse zarar görmedi.
10 Gerek s›radan halk olsun, gerekse tac sahibi (hükümdar) olsun, mutlaka bilginlere
muhtaç olurlar.
DÖRT MISRALI NAZIM B‹Ç‹MLER‹
Rüba’î
Rübâ’î bir edebiyat terimi olarak özel vezinlerle yaz›lm›fl dört m›sral› bir naz›m
biçiminin ad›d›r. Bu naz›m biçimi ‹ran edebiyat›nda do¤mufl; Türk edebiyat›na
da bu edebiyattan geçmifltir. Rübâ’înin kafiye düzeni iki beyitlik naz›mlarda oldu¤u
gibi genellikle “a a x a”d›r. Bunun yan›nda k›t’a gibi “x a x a” fleklinde kafiyelenmifl
ve dört m›sra› da birbiriyle kafiyeli rübâ’îler de vard›r. Dört m›sra› birbiriyle
kafiyeli rübâ’îlere rubâ’-i musarra veya terâne ad› verilmifltir (bk. Örnek
16).
Rüba’î, bu naz›m biçimine özgü ahreb ve ahrem adlar› verilmifl iki grup vezinle
yaz›l›r. Asl›nda rübâ’îyi naz›m ve k›t’adan ay›ran da budur. Rübâ’î vezinlerinin
say›s› 24’e kadar ulafl›r. Bunlardan mef’ûlü ile bafllayan 12 vezin kal›b›na ahreb,
mef’ûlün ile bafllayan 12 vezin kal›b›na da ahrem ad› verilmifltir. Türk flairlerinin
Fars fliirinde di¤er naz›m biçimleri için kullan›lm›fl olan bütün vezinleri kullanmad›klar›
ve bunlar aras›nda bir seçme yapt›klar› bilinmektedir. Bu flairler rübâ’î
vezinlerinde de ayn› yola baflvurmufllar ve Fars fliirinde kullan›lm›fl rübâ’î vezinleri
aras›nda da bir seçme yapm›fllard›r. Ahrem kal›plar›nda aç›k hece say›s› daha
az oldu¤u; dolay›s›yla bu gruptaki vezinler Türkçenin ses sistemine uygun olmad›¤›
için Türk flairler rübâ’îde daha âhenkli olan ahreb kal›plar›n› kullanmay›
tercih etmifllerdir. Rübâ’înin kendine özgü vezinlerle yaz›lmak d›fl›nda bir baflka