ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

106
Sâkin kendisinden sonra
ünlü bulunmayan sessizleri
nitelemekte kullan›lan bir
terimdir.
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
nun”dan önce geldi¤i için hece, bir kapal› bir aç›k de¤il, tek kapal› hece de¤erinde
kabul edilmifltir. Söz konusu hecelerdeki “sakin nun”lar sesliyle bafllayan bir söze
vasledildiklerinde â, û ve î sesleri uzun ünlü de¤erlerini korurlar. Ancak flairlerin
zaman zaman bu kurala uymad›klar› ve -ûn, -în, -ân ile biten heceleri bir aç›k
bir kapal› hece de¤erinde; yani, medli olarak kulland›klar› da görülmektedir.
Örnek
fiâd olur dil tenüme çünki o peykân batar
Sebz olur hâk kaçan katre-i bârân batar
Hayalî
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“O okun ucu bat›nca gönlüm mutlu olur. Nitekim ne zaman ya¤mur ya¤sa toprak
yeflillenir.”
Hayalî, beyitteki “peykân” ve “bârân” sözcüklerini ikinci heceleri “sakin nûn”la
bitmifl oldu¤u hâlde medli kullanm›flt›r.
‹male, vasl ve medlerin her zaman “aruz kusurlar›”olarak de¤erlendirilmesi do¤ru
de¤ildir. Vasl do¤rudan Türkçenin özelli¤inden do¤an bir ses olay›d›r ve ço¤u zaman
fliirin ahengi üzerinde olumlu etki yapar. Medler de fliirin ahengini olumlu etkileyen
ögelerden biri olarak kabul edilmifltir. Ancak imalenin Türkçenin ses yap›s›na ayk›r› oldu¤u;
bu nedenle de fliirin ahengi üzerinde olumsuz bir etki b›rakt›¤› düflüncesi kaynaklarda
s›kça vurgulanmaktad›r. Bu yayg›n düflünce büyük ölçüde do¤ru olsa da baz›
kullan›mlarda imalelerin fliirin ahengini olumlu yönde etkiledikleri de görülmektedir.
Bu olumlu etkilerden biri imalelerin m›sralarda karfl›l›kl› olarak yap›lm›fl olmas›d›r.
Örnekler
Cevr ü cefâs› cânuma lutf u vefâ yeter
Derd ü belâs› gönlüme zevk u safâ yeter
Ahmed Pafla
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“Sevgilinin eziyeti bana lütuf ve vefa olarak yeter. Onun derdi ve belas› gönlüme
zevk ve safa olarak yeter.”
Hüsn _ ile sana öykinemez çün gül-i ra’nâ
Hüzn _ ile bana benzeyemez bülbül-i fleydâ
Beytin düz yaz›yla dil içi çevirisi
“‹ki renkli, güzel ve parlak gül nas›l güzellikte sana öykünemezse, ç›lg›n bir
âfl›k olan bülbül de hüzün konusunda bana benzeyemez.”
4. Zihâf: Ölçü gere¤i Arapça ve Farsça hecelerdeki uzun ünlüleri k›sa ünlü;
medli heceleri de bir kapal› hece de¤erine düflürmektir.
Bu tan›mdan da anlafl›laca¤› gibi zihaf›n bir türü Arapça ve Farsça kelimelerdeki
uzun ünlülerin k›sa ünlü de¤erine düflürülmesidir. Bu zihaf›n en çok karfl›lafl›lan
türüdür. Bu tür zihâflar metnin edebî de¤erini düflürür.
Örnekler
K›l tefâhur kim senün hem var men tek âfl›kun
Leyli’nün Mecnûn’› fiîrîn’ün eger Ferhâd’› var
Bakî
Fuzulî