ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

A MAÇ
3
1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n›n Genel Özellikleri ve Baz› Temel Bilgiler
söz konusu dönem flairlerinin çeflitli formlarda
yazd›klar› fliirleri “dîvân” ad› verilen kitaplarda
toplam›fl olmalar›ndan hareketle verildi¤i gibi bir
yorum ortaya ç›km›flt›r. Bu edebiyata Divan edebiyat›
ad›n›n verilmesinin as›l gerekçesinin yanl›fll›¤›
üzerinde daha önce durulmufltu. Bir yorum
sonucunda ortaya ç›kan ikinci gerekçeyi kabul
etmek de alt› yüz y›l sürmüfl bir edebiyat›n
mensur eserlerini ve birtak›m fliir formlar›n› yok
saymak gibi bir sonucun ortaya ç›kmas›na yol
açmaktad›r. “Klâsik edebiyat” ve “klâsik Türk
edebiyat›” gibi adland›rmalara bu dönem Türk
edebiyat›nda Bat› edebiyatlar›ndaki klasisizm ölçütlerini
arayanlarca bu edebiyatta sözkonusu
özellikleri göremedikleri için karfl› ç›k›lm›flt›r. Eski
Türk edebiyat› adland›rmas›n› ise Bat› edebiyatlar›
etkisinde do¤an ve geliflen Türk edebiyat›n›
öncekinden ay›rmak için önceki edebiyata
verilen “edebiyyât-› kadîme” ad›n›n günümüze
bir yans›mas› olarak de¤erlendirmek mümkündür.
Günümüzde popüler yay›nlarda “Divan edebiyat›”,
bilimsel yay›nlarda da ço¤unlukla “klâsik
Türk edebiyat›” ad› tercih edilmektedir. “Eski
Türk edebiyat›” ise daha çok bilimsel bir s›n›fland›rma
gereksinimine cevap veren bir adland›rma
olarak de¤erlendirilmektedir.
Divan fliirini geliflim çizgisini ve geçirdi¤i üslup
farkl›laflmalar›n› dikkate alarak dönemlere ay›rabilmek
ve genel özelliklerini s›ralayabilmek.
Divan fliirini geliflim çizgisini ve buna ba¤l› olarak
geçirdi¤i üslup farkl›laflmalar›n› göz önünde
bulundurarak 1, oluflum dönemi, 2. I. klâsik
dönem ve 3. II. klâsik dönem olmak üzere bafll›ca
üç döneme ay›rmak mümkündür. Oluflum
Dönemi, XIII. yüzy›l›n sonlar›ndan bafllayarak
XIV. yüzy›l sonlar›na kadar devam eder. Bu dönemin
önemli temsilcileri, Âfl›k Pafla, Gülflehrî,
fieyho¤lu Mustafa, Ahmedî ve fieyhî gibi flairlerdir.
I. Klâsik dönem: XV. yüzy›l›n ilk y›llar›ndan
XVII. yüzy›l bafllar›na kadar devam eder. Ahmed
Pafla, Necatî ve Zâtî gibi flairlerle olgunluk kazanmaya
bafllad›¤›; Fuzulî, Bakî, Nev’î, Hayalî,
Tafll›cal› Yahya gibi flairlerle de Türk edebiyat›n›n
‹ran edebiyat› etkisinden k›smen de olsa kurtularak
art›k kendi iç geliflimini tamamlay›p özgün
eserlerini vermeye bafllad›¤› bir dönemdir.
II. Klâsik Dönem: XVII. yüzy›l bafllar›ndan XIX.
yüzy›l›n ikinci yar›s›na kadar devam eder. Türk
39
edebiyat›n›n ‹ran edebiyat›nda bafllayan üslup
farkl›laflmas›n›n etkisiyle özellikle fliirde yo¤un
olarak yeniden bu edebiyat›n etkisi alt›na girdi¤i
bir dönemdir. Bu dönemin önemli temsilcileri
Fehîm-i Kadîm, Nâ’ilî, Nedîm-i Kadîm, Nef’î ve
fieyh Gâlib’dir.
Divan fliiri, gelene¤e dayal› özellikleri olan, belli
bir bilgi ve kültür birikimi ile yaz›lan ya da söylenen
bir fliirdir. Bu fliirde bir flairin hem estetik
kurallar› hem de muhteva(=içerik)y› belirleyen
bu gelene¤in d›fl›na ç›karak fliir söylemesi mümkün
de¤ildir. fiair bu edebî anlay›flta gelene¤in
çizdi¤i genel çerçevenin s›n›rlar›n› aflmadan sanatl›
söyleyifli yakalamak zorundad›r. Gelenek
karfl›s›nda bir padiflah ile s›radan bir flairin durumu
ayn›d›r. Her ikisi de fliirde ayn› kurallara uymak
durumundad›r. Bu nedenle Divan fliirinde
bir padiflah›n fliirini herhangi bir flairinkinden ya
da kad›n bir flairin fliirini erkek flairinkinden ay›rmak
ço¤u zaman mümkün olamamaktad›r. fiairlerin
ayn› malzemeyle farkl› fliirler söylemek ya
da yazmak zorunda olmalar› bu edebiyatta özgün
eserlerin ortaya ç›kmas›n›n önündeki en en
büyük engel olmufl; bu engeli aflarak, ayn› konular›
ayn› unsurlar ve ayn› estetik kurallar ile söylerken
di¤er flairlerden ayr›labilen ve böylece
belli bir düzeye yükselebilen flair, sanatkâr kabul
edilmifltir. Klâsik edebiyatta flair, etkileyici bir fliir
söyleyebilmek için önce sözcükleri seçer, sonra
bunlar›, güzel ve etkileyici bir flekilde birlefltirir.
Seçme ve birlefltirme için “belâgat”in koydu-
¤u belli kurallar vard›r. Bütün bu kurallar asl›nda,
sözün duruma, ba¤lama uygunlu¤u d›fl›nda
iki amac› sa¤lamaya yöneliktir: Dil kurallar›na
uygunluk ve âhenk. fiiirde dil kurallar›na uygunluk
ve âhenk d›fl›nda orijinal anlamlar›n ve hayallerin
de bulunmas› gerekir. Çünkü Divan fliiri
âhenk ile anlam›n ideal düzeyde birleflmesini hedefler.