ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

2. Ünite - Naz›m Biçimleri: Beyitlerden Oluflan Naz›m Biçimleri ve Dört M›sral› Naz›m Biçimleri
özelli¤i de bu naz›m biçiminde her m›srada farkl› bir veznin kullan›labilmesidir.
Ancak bir rübâ’îde kullan›lan farkl› vezinler ayn› gruptan olmak zorundad›r. Bu zorunluluktan
dolay› bir rübâ’îde ahrem grubundan bir vezin kullan›lm›flsa, dört m›srada
da ahrem, ahreb grubundan bir vezin kullan›lm›flsa dört m›srada da ahreb
grubundan vezinler kullan›lm›flt›r (bk. Örnek 16). Türk edebiyat›nda en çok kullan›lm›fl
rübâ’î vezinleri flunlard›r:
Ahreb
1. mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlün fa’
2. mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûl
3. mef’ûlü mefâ’ilün mefâ’îlün fâ’
4. mef’ûlü mefâ’ilün mefâ’îlü fe’ûl
5. mef’ûlü mefâ’îlün mef’ûlün fâ’
6. mef’ûlü mefâ’îlün mef’ûlü fe’ûl
Ahrem
1. mef’ûlün fâ’îlün mefâ’îlün fâ’
2. mef’ûlün fâ’îlün mefâ’îlü fe’ûl
Rüba’î dört k›sa m›sradan ibaret bir naz›m biçimi oldu¤u için flair, söyleyece¤i
sözü bu dört k›sa m›sra içinde söyleyip bitirmek zorundad›r. Bu nedenle de rübâ’î
naz›m biçimiyle daha çok felsefî düflünceler ifade edilmifltir. Rübâ’îlerde farkl› konular
da ifllenmifl olmakla birlikte gazelde oldu¤u gibi, sanat ve üslup kayg›s› bu
naz›m biçiminde ifade edilmek istenen düflüncenin önüne geçemez. Bu dörtlüklerde
genellikle ilk üç m›srada okuyucu söylenmek istenen düflünceye haz›rlanm›fl;
son m›srada da bu düflünce etkileyici bir flekilde ifade edilmifltir.
Divan edebiyat›n›n yetifltirdi¤i en ünlü rübâ’î flairi Azmîzâde Hâletî (öl. 1631)’dir.
Türk edebiyat› Bat› edebiyat›n›n etkisi alt›na girdikten sonra Türk flairleri ünlü
‹ranl› rübâ’î flairi Ömer Hayyam (öl. 1123)’›n rübâ’îlerini manzum olarak Türkçeye
aktarmak d›fl›nda bu tarza fazla ilgi göstermemifllerdir. Bu dönem Türk flairleri içinde
rübâ’î tarz›n›n en önemli flairi Yahya Kemal (öl. 1958)’dir.
Rübâ’îlerde genellikle mahlas kullan›lmam›flt›r. Bir flairin yazm›fl oldu¤u rübâ’î
say›s› fazla ise, bunlar divanlar›n sonunda kafiyelerinin son harflerine göre s›ralanm›flt›r.
Örnek 16
Afla¤›daki dört m›sra› da birbiriyle kafiyeli rübâ’î, rubâ’î-i musarra’ ya da terâne
olarak adland›r›lm›fl olan rübailerdendir. Ayr›ca bu rübâ’înin her m›sra’› ahreb grubundan
farkl› bir vezinle yaz›lm›flt›r. M›sralar›n vezinleri s›ras›yla mef’ûlü mefâ’ilün
mefâ’îlün fâ’ / mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlün fâ’ / mef’ûlü mefâ’ilü mefâ’îlün fâ’ /
mef’ûlü mefâ’ilün mefâ’îlün fâ’d›r.
Gördüm seni elden ihtiyârum gitdi
Bakdum kadüne sabr u karârum gitdi
Hâk oldum ü her yana gubârum gitdi
El-k›ssa kapunda i’tibârum gitdi
Fuzulî
Rubâ’înin düz yaz›yla dil içi çevirisi
Seni görünce elimden iradem; boyuna bak›nca da sabr›m karar›m gitti. Sonunda
toprak oldum ve zerrelerim her yana da¤›ld›; k›sacas› kap›nda itibar›m gitti.
69