ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

150
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. b Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Harflerine
göre kafiye türleri” bafll›kl› bölümü yeniden
okuyunuz.
2. d Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Ahreb
ve ahrem kal›plar›” bafll›kl› bölümü yeniden okuyunuz.
3. b Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Kafiye
harfleri” bafll›kl› bölümü yeniden okuyunuz.
4. e Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Türk
edebiyat›nda kullan›lan bahirler” bafll›kl› bölümü
yeniden okuyunuz.
5. c Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Kafiye
harfleri” ve “Harflerine göre kafiye türleri”
bafll›kl› bölümleri yeniden okuyunuz.
6. a Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Kafiye
harfleri” ve “Harflerine göre kafiye türleri”
bafll›kl› bölümleri yeniden okuyunuz.
7. b Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Kafiyenin
birden fazla olmas›” bafll›kl› bölümü yeniden
okuyunuz.
8. b Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Kafiye
harfleri” bafll›kl› bölümü yeniden okuyunuz.
9. a Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Kafiye
kusurlar›” ve “Kafiye-i fiâygân” bafll›kl› k›s›mlar›
yeniden okuyunuz.
10. c Bu soruya verdi¤iniz yan›t do¤ru de¤ilse, “Kafiye
ile ‹lgili Baz› Terimler ve Temel Kurallar” bafll›kl›
bölümü yeniden okuyunuz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Beytin vezni kâmil bahrinden mütefâ’ilün fe’ûlün mütefâ’ilün
fe’ûlün’dür. Veznin remel bahrindeki taktî’i
ise fe’ilâtü fâ’ilâtün fe’ilâtü fâ’ilâtün’dür.
S›ra Sizde 2
Mücerred kafiyeler yaln›z revî ve ondan önceki tevcîh
ad› verilen k›sa ünsüzün ses benzeflmesinden elde edilen
kafiyelerdir. Mürekkeb kafiyeler ise birden fazla kafiye
harfinden meydana gelen kafiyelerdir. Mürekkeb kafiyelerin
mürdef, mukayyed ve mü’esses olmak üzere üç
türü vard›r: Mürdef kafiye revîden önce ridf denilen bir
uzun ünlü (=â, û, î); mukayyed kafiye revîden önce kayd
denilen harekesiz bir ünsüz; mü’esses kafiye de revîden
önce dahîl denilen harekeli bir ünsüz ve ondan önce
te’sîs ad› verilen bir elif(=â)in bulundu¤u kafiyelerdir.
S›ra Sizde 3
“Bî-vefâ”-”dil-güflâ”, “harâb”-”âfitâb”, “sohbet”-”iflret”,
“kâmil”- “câhil”, “pîr”-”zencîr”, “pest”-”flikest”, “nûr”-
”billûr”un kafiye olmalar› hâlinde “bî-vefâ” ve “dil-güflâ”aras›ndaki
kafiye mücerred, “â”lar revî; “harâb” ve
“âfitâb” aras›ndaki kafiye mürdef, “â”lar ridf (ridf-i elifî).
“b”ler revî; “sohbet” ve “iflret” aras›ndaki kafiye mücerred,
“t”ler revî; “kâmil” ve “câhil” aras›ndaki kafiye
mü’esses, “â”lar te’sîs, “m” ve “h” dahîl, “l”ler de revî;
“pîr” ve “zencîr” aras›ndaki kafiye mürdef , “î”ler ridf
(ridf-i yâ’î), “r”ler revî; “pest” ve “flikest” aras›ndaki kafiye
mukayyed, “s”ler kayd, “t”ler revî; “nûr” ve “billûr”
aras›ndaki kafiye mürdef, “û”lar ridf (ridf-i vâvî), “r”ler
de revî olur.
S›ra Sizde 4
“Cân”, “uryân”, “yeksân” farkl› sözcükler olduklar›ndan
kafiye yap›lmaya uygundurlar. “Giryân”, “bürrân”,
“handân” ve “d›rahflân”›n sonundaki “-ân” ekleri sözcüklerin
aslî harfleri olmad›klar›ndan ve aynen tekrarlanan
ekler olduklar›ndan kafiye yap›lmak için uygun de-
¤ildirler. Yine “d›rahtân”›n sonundaki “-ân” eki di¤erlerinden
farkl› bir ek olsa da sözcü¤ün aslî harfi olmad›-
¤› için kafiye yap›lmaya uygun de¤ildir. Divan fliirinde
ayn› sözcük ve eklerin kafiye olarak tekrar›na îtâ ad›
verilir. Bir kafiye kusuru olan îtân›n îtâ-y› celî ve îtâ-y›
hafî ad› verilen iki türü vard›r. Bu gazeldeki îtâlar kolayca
tan›nan türden olduklar› için celî îtâlard›r. Bu tür
îtâlarla yap›lan kafiyelere kafiye-i flâyegân da denir.
Gazelde kafiye tekrar› önemli bir kusurdur. Kasidede
ise aralar›nda en az yedi beyit bulunmak flart›yla bu tür
tekrarlara izin verilmifltir.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynak
Saraç, M. A. Yekta (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi: Biçim-Ölçü-Kafiye.
‹stanbul: Gökkubbe Yay›nlar›.