ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

Dönemin Türk flair ve yazarlar›n›n Arap ve Fars kültürünü ve bu iki milletin
edebî anlay›fllar›n› bu derecede benimsemifl olmalar›n›n tarihî ve sosyal nedenleri
vard›r. Bu nedenlerin bafl›nda ‹ran ve Arap milletleri ile olan din birli¤i gelmektedir.
Bir di¤er önemli neden de Osmanl› devletinin kendine hedef olarak bölgesel
bir güç olarak kalmay› de¤il, bir dünya devleti olmay› seçmifl olmas›d›r. Bunun için
de fethedilen topraklardaki farkl› milletlere ait kültürlere ve uygarl›klara düflmanl›k
etmemifl, onlar›n kültürlerinden ve bilgi birikimlerinden kendi de¤erlerini zorlamad›¤›
sürece yararlanabilece¤i kadar yararlanm›flt›r. Nitekim ‹ran’la savaflan ve
Safevî Devleti’nin Anadolu’ya yönelik emellerini sona erdiren Yavuz Sultan Selim,
savaflt›¤› halk›n diliyle fliir yazmakta bir sak›nca görmemifl, onun bu tutumu ne
kendi döneminde ne de daha sonra yad›rganm›flt›r. ‹ran edebiyat›n›n Türk edebiyat›
üzerinde bu derece etkili olmas›n›n bir baflka önemli nedenini de ‹ranl›lar›n ‹slâm
dinini Türklerden yaklafl›k iki yüzy›l önce kabul etmifl olmalar›nda aramak gerekir.
‹slam dinini ‹ranl›lardan sonra benimsemifl olmalar›, Türklerin birçok konuda
oldu¤u gibi sanat anlay›fl›nda da onlar› örnek almalar›na yol açm›fl; bu da Türk
ve Fars flairlerinin ayn› edebiyat derslerini görerek ve ayn› kitaplar› okuyarak yetiflmeleri
sonucunu do¤urmufltur. Buna ‹ranl›larla olan komfluluk iliflkilerinden do-
¤an kültürel yak›nlaflmay› ve ‹ran topraklar›n›n uzun y›llar Türk egemenli¤i alt›nda
kalm›fl olmas› gibi etkenleri de ilave edersek, Türk flairlerinin, iki yüz y›l önce
bafllam›fl olan ‹ran edebiyat›n› örnek alm›fl olmalar›n› do¤al karfl›lamak gerekir.
Bütün bu sebepler Divan flairlerinin dahil olduklar› medeniyet dairesindeki di¤er
milletlerle ayn› kültür zemininde fliir söylemeleri sonucunu do¤urmufltur. Bu müflterek
kültür zemininin yan› s›ra mahallî unsurlar ve Türk milletinin hayat› ve insan›
kendisine özgü yorumlay›fl tarz› da bu fliirin kültür zemininin oluflmas›nda
önemli bir role sahiptir.
Klâsik dönem Türk flair ve yazarlar›n›n Arap-Fars kültürünü ve bu uluslar›n SIRA S‹ZDE edebî anlay›fllar›n›
bir bütün hâlinde benimsemelerinin tarihsel ve sosyal nedenleri hakk›nda bilgi veriniz.
DÜfiÜNEL‹M
Eski Türk Edebiyat›nda Dil
1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n›n Genel Özellikleri ve Baz› Temel Bilgiler
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
Türkler, ‹slam dinini kabul ettiklerinde yeni bir din ile birlikte bu SORU dinde önemli bir
SORU
yer tutan Arapça ile de karfl›laflm›fllard›r. Dinî metinlerin anlafl›lmas› için bu dilin bilinmesi,
dinî kavramlar›n karfl›l›klar› tam olarak kullan›lan dilde bulunmad›¤› için bu
D‹KKAT
D‹KKAT
dilden aktar›lmas› ve nihayet ibadet için bir baflka dilde yaz›lm›fl olan Kur’ân-› Kerim’in
okunmas› ve anlafl›lmas› lâz›md›. Bu kaç›n›lmaz olarak Arapça ile temas› do-
¤urdu. Bununla birlikte ‹slâm kültürü ve sanat› ile olan yayg›n
SIRA
ve sürekli
S‹ZDE
iliflki ‹ran
SIRA S‹ZDE
yoluyla olmufl, sözünü etti¤imiz iliflki de sanat ba¤lam›nda büyük ölçüde Fars dili
üzerinden olmufltur.
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
Türk edebiyat›, toplum yaflant›s›yla da ba¤lant›l› olarak, ‹slamdan önce
sözlü
bir edebiyat fleklinde idi. Türkler ‹ranl›larla kültürel temasa geçtiklerinde karfl›lar›nda
âhenkli bir fliir dili ve klâsikleflmifl bir edebiyat buldular. K Böylece ‹ T A P‹slamlaflt›k
K ‹ T A P
tan sonraki dönemde bir taraftan ‹ran co¤rafyas›ndaki Türk devlet idarecileri bu dil
ile meydana gelen edebiyat› desteklemifl; di¤er taraftan Türk flairleri XII ve XIII.
yüzy›llarda fliirlerini Farsça yazm›fllard›r. ‹slam dinini kabul ettikten TELEV‹ZYON sonra Türk ve
TELEV‹ZYON
‹ranl› bilginlerin farkl› bilim dallar›nda eserlerini Arapça yazd›klar›, ‹ranl›lar›n söz
varl›¤› itibar›yla önemli miktarda Arapça kelimeyi kendi dillerine ald›klar›, Türklerin
edebiyatlar›n› ‹ranl›lar›n oluflturdu¤u estetik yap› üzerine bina ettikleri, bunun-
‹NTERNET ‹NTERNET
2
7