ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

5. Ünite - Eski Türk Edebiyat›nda Ölçü (II) ve Kafiye
Divan fliirinde kafiyenin birbirinden tamamen farkl› kelimelerin aslî ya da aslî
de¤erindeki son ses ya da seslerinden elde edilmifl olmas› flartt›r. Bu kafiye anlay›fl›nda
ayn› ses ya da seslerin kafiye olarak kullan›lmas› önemli bir âhenk kusuru
olarak kabul edilmifltir. “Mahrec(=ç›k›fl noktas›)i” yak›n ünsüzlerle, SIRA S‹ZDE farkl› k›sa ya da
SIRA S‹ZDE
uzun ünlülerin birbirine kafiye yap›lmas› da bu kafiye sistemindeki önemli âhenk
kusurlar›ndand›r. Özellikle kaside gibi uzun manzumelerde kafiye bulmay› oldukça
güçlefltiren bu kurallar flairlerin fliirde anlam bütünlü¤ü içerisinde DÜfiÜNEL‹M kullanabile-
DÜfiÜNEL‹M
cekleri kafiyeleri bulmakta büyük güçlükler çekmelerine sebep olmufl, bu güçlükler
de onlar›n aruzda oldu¤u gibi kafiye bulmak için birtak›m kural SORU d›fl› yöntemle-
SORU
re baflvurmalar›na, bunun sonucunda da fliirde kusurlu kafiyeler kullanmalar›na
yol açm›flt›r. Edebiyat elefltirmenlerince pek hofl karfl›lanmamakla birlikte, zorun-
D‹KKAT
D‹KKAT
luluk hâlinde izin de verilebilen bu yöntemlerin hepsine birden Divan fliiri kafiye
anlay›fl›nda “kafiye kusurlar› (=uyûb-› kafiye)” ad› verilmifltir. “Kafiyenin adland›-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
r›lm›fl kusurlar› (=uyûb-› mülakkaba-i kâfiye)” ve “kafiyenin adland›r›lmam›fl
kusurlar› (=uyûb-› gayr-i mülakkaba-i kâfiye)” olarak ikiye ayr›lan bu kafiye kusurlar›n›n
bir fliirde mevcut olup olmamas›, Divan fliirinde o fliirin kafiye bak›m›ndan
AMAÇLARIMIZ
de¤erini belirleyen en önemli ölçütlerdendir.
Türk fliirinde kullan›lan di¤er kafiye türleri için Yeni Türk Edebiyat›na K ‹ TGirifl A P adl› kitab›n›z›n
7. ve Halk Edebiyat›na Girifl adl› kitab›n›z›n 3. ünitesine baflvurabilirsiniz.
Kafiye ‹le ‹lgili Baz› Terimler ve Temel Kurallar
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
Kafiyenin temel anlam› bafl›n arkas› ya da ensedir. Bu temel anlamdan “bir fleyin
sonu, arkas›” anlam› türemifl, kelime daha sonra terimleflerek beytin sonu anlam›n›
kazanm›flt›r. Kafiyeyi “kafv” ve “kufüv” mastar›ndan türetenler ise bu söz-
‹NTERNET ‹NTERNET
cük kökünün “bir nesnenin di¤er bir nesne ard›nca gelmesi, SIRA o nesnenin S‹ZDE sonunda
SIRA S‹ZDE
bulunmas›, ona tabi olmas›” temel anlam›ndan hareket etmifller ve kafiyenin de fliirde
birbirini izledi¤i için bu ad› ald›¤›n› söylemifllerdir. Bir fliir terimi olarak kafi-
DÜfiÜNEL‹M
DÜfiÜNEL‹M
ye, m›sralar›n sonu ya da sonu kabul edilen yerlerde, kendisi ya da anlam›
farkl› kelimelerdeki belli bir sesin (bu sesi gösteren hareke ve sükûn
bak›m›ndan ayn› harfin) tekrar›ndan do¤an âhenk demektir. SORU
SORU
Günümüz alfabesinde tek harfle gösterilen baz› yak›n sesler Arap harfli D‹KKAT Osmanl› Türkçesi
D‹KKAT
alfabesinde birden fazla harfle gösterilir. Örnek olarak söz konusu alfabede üç ayr› sesin
karfl›l›¤› olan üç farkl› sesi gösteren üç ayr› harf oldu-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
¤u hâlde bu sesler bugün kulland›¤›m›z alfabede yaln›zca “h” ile karfl›lanmaktad›r. Divan
fliiri kafiye anlay›fl›na göre bugün tek harfle karfl›lanan bu üç ayr› ses birbirine kafiye yap›lamaz.
Bir kafiyede “ha” kullan›lm›flsa di¤erlerinde de “ha”, “h›” AMAÇLARIMIZ kullan›lm›flsa di¤erle-
AMAÇLARIMIZ
rinde de “h›”, “he” kullan›lm›flsa di¤erlerinde de “he” kullan›lmak zorundad›r.
Bu seslerin
kafiye yap›lmas› önemli bir kafiye kusuru olan “ikfâ”y› meydana getirir. Ayr›ca kafiyelerde
kullan›lan k›sa ünlü(=hareke)lerin de birbiriyle uyumlu olmas› K ‹ gerekir. T A P
K ‹ T A P
Divan fliirinde kafiyeyi revî harfinin tekrar› meydana getirir. Dolay›s›yla kafiye,
hem revî harfinin bulundu¤u kelime hem de revî anlamlar›na TELEV‹ZYON gelen bir terimdir.
TELEV‹ZYON
Revînin as›l anlam› “devenin yükünün ba¤land›¤› ip”tir. ‹p ile devenin yükü ba¤land›¤›
gibi beyit de revî ile ba¤lan›r, bir bütünlük kazan›r. Revî redifsiz kafiyelerde
m›sra ve beyit sonunda, redifli kafiyelerde de m›sra ortas›nda, hatta m›sra›n ilk
‹NTERNET ‹NTERNET
kelimesinde olabilir. Bu durum kafiye tan›m›ndaki “...veya sonu kabul edilen yer-
137
K ‹ T A P