ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

Bendlerden Oluflan Naz›m
Biçimleri: Musammatlar
G‹R‹fi
Bir önceki ünitede divan fliirinde kullan›lan naz›m biçimlerini “beyitlerden oluflan
naz›m biçimleri”, “dört m›sral› naz›m biçimleri” ve “bendlerden oluflan naz›m biçimleri”
olmak üzere üçe ay›rm›fl; “beyitlerden oluflan naz›m biçimleri”yle “dört
m›sral› naz›m biçimleri”ni tan›tm›fl ve bu naz›m biçimleriyle yaz›lm›fl fliirlerden örnekler
vermifltik. Bu ünitede de bendlerden oluflan ve genel bir adland›rmayla
musammatlar bafll›¤› alt›nda toplanan naz›m biçimlerini tan›tacak ve bu naz›m
biçimleriyle yaz›lm›fl fliirlerden örnekler verece¤iz.
Bend, edebiyat terimi olarak en az üç m›sradan oluflan bir naz›m biriminin
ad›d›r. Divan fliirinde bendlerden oluflan naz›m biçimleri müselles, murabba’,
terbî’, muhammes, tahmîs, müseddes, tesdîs, müsebba’, tesbî’, müsemmen,
tesmîn, mütessa’, mu’aflfler, ta’flîr, terkîb-i bend (=terkîb-bend) ve tercî’-i
bend (=tercî’-bend)dir. Bu naz›m biçimlerinin ortak özellikleri birden fazla bendden
meydana gelmeleri ve bütün bendlerinin ayn› vezinle yaz›lm›fl olmas›d›r. Terkîb-i
bend ve tercî’-i bend d›fl›ndaki musammatlar bendlerindeki m›sra say›s›n›n
de¤iflkenli¤i d›fl›nda benzer özelliklere sahiptir. Bu naz›m biçimlerinin bir bendindeki
m›sra say›s› en az “üç”, en fazla “on” olabilir ve her bendindeki m›sra say›s›
birbirine eflittir; yani, bir musammat›n ilk bendinde üç m›sra varsa, di¤er bendlerinde
de üç; befl m›sra varsa, di¤er bendlerinde de befl m›sra vard›r. Ayn› gruptaki
musammatlar›n naz›m biçimini belirleyen de bu musammatlar›n bendlerindeki birbirine
eflit olan m›sra say›lar›d›r. Buna ba¤l› olarak söz konusu naz›m flekillerinin
adland›r›lmas›nda da Arapça say›lardan türemifl sözler kullan›lm›flt›r: Müselles
“üçlü”, murabba’ “dörtlü”, terbî’ “dörtlü yapma”; muhammes “beflli”, tahmîs
“beflli yapma”; müseddes “alt›l›”, tesdîs “alt›l› yapma”; müsebba’ “yedili”, tesbî’
“yedili yapma”; müsemmen “sekizli”, tesmîn “sekizli yapma”; mütessa’ “dokuzlu”;
mu’aflfler “onlu”, ta’flîr “onlu yapma” demektir.
Musammatlarda genellikle ilk bend kendi içinde, di¤er bendlerin son ya da son
iki m›sra d›fl›nda kalan m›sralar› yine kendi içinde, son ya da son iki m›sra ise ilk
bendle kafiyelidir. Ancak, az say›da da olsa bu genellemeden farkl› kafiye düzenleriyle
yaz›lm›fl musammatlara da rastlanmaktad›r. Baz› musammatlarda ilk bendin
son ya da son iki m›sra› her bendin sonunda aynen tekrarlanm›flt›r. E¤er bir musammat›n
ilk bendinin son ya da son iki m›sra› her bendin sonunda aynen tekrarlanm›flsa,
bu musammat mütekerrir; tekrarlanmam›flsa, müzdevic olarak nitelenir.
Bend kelimesinin “ba¤,
bo¤um, rab›ta” gibi sözlük
anlamlar› vard›r.
Musammat sözcü¤ünün as›l
anlam› “ipli¤e dizilmifl
inci”dir.
“Mütekerrir”in as›l anlam›
“tekrar eden”; “müzdevic”in
as›l anlam› da “evlenen
(=izdivac eden)”dir.