ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

112
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
dolay›s›yla bu m›sralarda medli hece bulunma ihtimali de yoktur. M›sralar›ndaki
hece say›s› birbirine eflit olmayan beyitlerde ise medli hece bulunma ihtimali yüksektir.
3. E¤er beytin m›sralar›ndaki heceler birbirine eflit say›daysa ve her iki m›sradaki
aç›k ve kapal› heceler ayn› düzen içinde alt alta s›ralanm›flsa, elde edilen bu
heceler afla¤›da alfabetik s›rayla verilmifl olan vezin listesiyle karfl›laflt›r›lmal› ve
listeden bu hece sistemiyle uygun vezin bulunmal› ve beytin tef’ileleri belirlenmelidir.
4. E¤er beytin iki m›sra›ndaki aç›k ve kapal› hecelerin s›ralan›fl› ve hece say›s›nda
uyumsuzluk görülürse,
a) Öncelikle bu uyumsuzlu¤un m›sra›n hangi hece ya da hecelerinde oldu¤u
belirlenmeli, bunu yapmak için de birinci ve ikinci m›sradaki heceler tek tek karfl›laflt›r›larak
kontrol edilmelidir:
Örnek
Art›k demir almak günü gelmiflse zamândan
- - . - - - . . - - . . - -
Mechûle giden bir gemi kalkar bu limandan
- - . . - - . . - - . . - -
Yahya Kemal
Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi” adl› fliirinden al›nan bu beytin iki m›sra› aras›nda
bir uyumsuzluk vard›r. Bu uyumsuzluk birinci m›sradaki hecelerin “kapal›, kapal›,
aç›k, kapal› . . .” düzeninde; ikinci m›sradaki hecelerin de “kapal›, kapal›,
aç›k, aç›k . . .” düzeninde s›ralanmas›ndan; yani, m›sralar›n dördüncü hecelerinden
birinin kapal›, di¤erinin aç›k hece olmas›ndan kaynaklanmaktad›r.
b) M›sralar aras›ndaki uyumsuz heceler belirlendikten sonra da birinci m›sra›
ikinci m›sra ile ya da ikinci m›sra› birinci m›sra ile uyumlu hâle getirmenin yollar›
aranmal›d›r. Burada yard›mc› olacak anahtarlar “imâle”, “zihâf”, “vasl” ve “med”dir.
Yukar›daki beytin m›sralar› aras›ndaki uyumsuzlu¤u gidermek için “mir” hecesinin
son sesi olan “r”yi sesliyle bafllayan “almak” sözünün ilk hecesine vasletmek
ve “demir almak”› “demir _ almak (=demi ralmak)” hâline getirmek gerekmektedir.
M›sralar›n geri kalan k›s›mlar›nda ise uyumsuzluk yoktur.
c) Beytin m›sralar›ndaki hece say›s› ve nitelikleri birbirine eflit hâle getirildikten
sonra daha önce kullanm›fl oldu¤umuz vezin listesiyle karfl›laflt›r›lmal› ve beytin
vezni ile tef’ileleri belirlenmelidir.
Baz› önemli uyar›lar
1. M›sra bafl›ndaki fe’ilâtün cüz’ü (= . . - -), fâ’ilâtün (= - . - -); m›sra sonundaki
fe’ilün (= . . -) cüz’ü de fa’lün (= - -)’e dönüflebilir.
2. M›sralar›n son heceleri her zaman kapal› hece kabul edilir.
3. Arapça kelimelerdeki ay›n ve hemze ünsüz seslerdir. Bu sesler bugün yaz›da
gösterilmemekte; çevriyaz›da bu iki ünsüz sesi göstermek için ya özel iflaretler ya da
kesme iflareti kullan›lmaktad›r. Bu nedenle ay›n ve hemze seslerinin yer ald›¤› kelimelerin
Osmanl› dönemindeki orijinal yaz›mlar› esas al›nmal› ve bu seslerle biten hecelerin
kapal› hece oldu¤u unutulmamal›d›r. Örnek: rü’yet (= - -), ma’lûm (= - - .).
Türk fiiirinde Kullan›lan Vezinler
Bu ünitede Türk fliirinde kullan›lm›fl olan aruz vezinlerinin biri alfabetik s›raya göre;
di¤eri de tef’ilelerinin tekrarlan›p tekrarlanmad›¤› göz önünde bulundurularak