ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

82
Tazmin hakk›nda 9. Ünitede
bilgi verilecektir.
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
Bu naz›m biçimiyle yaz›lm›fl fliirlerdeki kafiye düzenleri kullan›m s›kl›klar› göz
önünde bulundurularak afla¤›da gösterilmifltir:
1. Müzdevic: a) aaaaa, bbbba, cccca, . . .
b) bbbba, cccca, dddda, . . .
2. Mütekerrir: a) aaaaA, bbbbA, ccccA, ...
b) aaaAA, bbbAA, cccAA, . . .
Son s›rada verilen kafiye düzeniyle yaz›lm›fl muhammeslere daha çok XVIII. ve
XIX. yüzy›l flairlerinin divanlar›nda rastlanmaktad›r. Bu muhammeslerin bend sonlar›nda
tekrar edilen m›sralar ço¤unlukla baflka flairlerin fliirlerinden tazmin edilmifl
matlalard›r.
Muhammeslerin konusu genellikle “aflk”t›r; ancak farkl› konularda yaz›lm›fl muhammesler
de görülmektedir.
TARD‹YYE
Divan fliiri naz›m biçimleri aras›nda muhammesin bir de tardiyye ya da tard u
rekb ad› verilen mef’ûlü mefâ’ilün fe’ûlün vezni ve “bbbba, cccca, dddda, . . .”
kafiye düzeniyle yaz›lm›fl özel bir biçimi oldu¤u ileri sürülmektedir. Ancak, “tardiyye”
ya da “tard u rekb” bir edebî terim olarak “mesnevîlerde ara söz olarak kullan›lm›fl
kaside, gazel, musammat vb. fliirler” anlam›ndad›r ve bir naz›m biçimi de¤ildir.
Yanl›fl olarak bu flekilde adland›r›lm›fl olan muhammeslerin kafiye düzenlerinin ilk
bend d›fl›nda “aaaaa, bbbba, cccca, dddda...” kafiye düzeniyle yaz›lm›fl bir müzdevic
muhammesten hiçbir fark› yoktur. Dolay›s›yla tard u rekb ya da tardiyye ad› verilen
muhammesleri farkl› kafiye düzeniyle yaz›lm›fl müzdevic muhammesler, bu iki terimi
de “mesnevîlerde ara söz olarak kullan›lm›fl manzumeler” anlam›nda kullanmak
gerekir (bk. Örnek 5).
Örnek 4
Afla¤›daki 2 bend Diyarbak›rl› Sa’îd Pafla (öl. 1844)’n›n 9 bendlik bir mütekerrir
muhammesinin ilk ve son bendleridir. Muhammesin vezni fâ’ilâtün fâ’ilâtün
fâ’ilâtün fâ’ilün; kafiye düzeni de “aaaaA, bbbbA, ...”d›r.
1 Sen usand›rma eli el de usand›rmaz seni
Hîlekârl›k eyleme kimse doland›rmaz seni
Dest-i a’dâdan so¤uk su içme kand›rmaz seni
Korkma düflmandan ki âtefl olsa yand›rmaz seni
Müstakîm ol Hazret-i Allâh utand›rmaz seni
....
9 Zâmin ü kâfil olan erzâka Hâl›k’d›r sana
Mâsivâya ser-fürû itmek ne lây›kd›r sana
Izt›râb› celb iden meyl-i alây›kd›r sana
Gayr içün düflme lisân-› nâsa yaz›kd›r sana
Müstakîm ol Hazret-i Allâh utand›rmaz seni
Diyarbak›rl› Sa’îd Pafla
Muhammesin düz yaz›yla dil içi çevirisi
1 Sen baflkalar›n› usand›rma, onlar da seni usand›rmaz; sen hile yapma, kimse
seni doland›rmaz; düflman elinden so¤uk su içme, bu senin susuzlu¤unu gidermez;
düflmandan korkma, atefl olsa seni yakamaz; sen dosdo¤ru olursan,
Hazret-i Allah seni utand›rmaz.