ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

62
K›t’an›n as›l anlam›
“parça”d›r.
Ebced, hakk›nda 9. Ünitede
bilgi verilecektir.
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
2 Sen meclise gelirsin de bir yer mi bulunmaz; yerin bafl üzerindedir; çünkü, gül
goncas›s›n, senin yerin sar›¤›n köflesidir, gel ey ra’nâ gül!
Aç›klama: Gül-i ra’nâ yapraklar› sar› ve k›rm›z› olan iki renkli güldür.
3 Ey gönül, ne yaparsan yap, bir iki gün cefa yüküne sabret; sonra kadeh de ev
de sevgili de senindir; hem de yaln›z senin!
4 Ey ç›lg›n âfl›k, e¤er o güzel raz› olursa, ölülere can veren bir öpücü¤ü karfl›l›-
¤›nda bütün ömrünü ver; bu sözüm sana, ama yine de sen bilirsin.
5 Ey Nedîm, gözleri zilzurna zulüm sarhoflu, kâkülü k›vr›m k›vr›m, kafllar› çat›k
bu güzelin senin zalim sevgilin oldu¤u anlafl›l›yor; bunda hiç flüphe yok.
K›t’a
K›t’a bir edebiyat terimi olarak genellikle iki veya iki beyitten uzun, matla ve
mahlas beyti olmayan bir naz›m biçiminin ad›d›r. Bir baflka ifadeyle k›t’alar
kasîde ve gazel gibi musarra bir beyitle bafllamayan ve mahlas kullan›lmam›fl manzumelerdir
(bk. Örnek 11, 12). K›t’ada beyitlerin ilk m›sra’lar› serbest, ikinci m›sralar›
birbiriyle kafiyelidir. Kafiye düzeni flöyledir: xa, xa, xa, xa . . .
Divan fliirinde daha çok iki beyitli k›t’alar yaz›lm›flsa da bu naz›m biçimiyle yaz›lm›fl
manzumelerin beyit say›s›n›n otuza kadar ç›kt›¤› görülür. ‹ki beyitten uzun
olan böyle k›t’alara k›t’a-i kebîre (=büyük k›t’a) denilir. Uzun k›t’alar› kasîdeden
ay›ran en önemli özellik, bu manzumelerde matla ve mahlas beyitlerinin bulunmamas›d›r.
K›t’alarda her türlü konunun ifllendi¤i görülmektedir. Çeflitli olaylara ebcedle
tarih düflürmede en fazla bu naz›m biçimi kullan›lm›flt›r. Beyitleri aras›nda
konu birli¤inin ve anlam bütünlü¤ünün bulunmas› bu naz›m fleklinin baflka bir
özelli¤idir.
Naz›m: K›t’aya benzer bir naz›m biçimidir. Naz›m, bir edebiyat terimi olarak vezinli
kafiyeli söz, fliir anlam›ndad›r. Yine bir edebiyat terimi olarak musarra bir beyitle
bafllayan k›t’aya da naz›m denilmektedir. Dolay›s›yla nazm›n k›t’adan ayr›ld›¤›
tek yön ilk beytin musarra olmas›d›r. Bu nedenle naz›m, k›t’an›n bir türü olarak da
de¤erlendirilebilir. Kafiye düzeni flu flekildedir: aa, xa . . .
Naz›m› mahlas beyti olmayan bir gazele benzetmek de mümkündür. Uzunluklar›
iki ile on befl beyit aras›ndad›r (bk. Örnek 13). Ancak uzun naz›mlar k›t’a-i kebîre
gibi farkl› bir adla an›lmam›flt›r. ‹ki beyitli naz›mlar beyit say›s› ikiden fazla
olan naz›mlara oranla daha azd›r. ‹kiden fazla beyitle yaz›lan naz›mlar›n daha çok
çeflitli olaylara tarih düflürmede, övgü ve yergide kullan›ld›¤› görülmektedir. K›t’a
ve naz›m› birbirinden ay›ran tek özellik, naz›m›n ilk beytinin k›t’an›n aksine musarra
olmas›d›r. Bu nedenle naz›m ve k›t’a-i kebîreyi, ayr› birer naz›m biçimi olarak
de¤erlendirmek yerine k›t’an›n iki ayr› türü olarak kabul etmek daha do¤ru
olur.
Örnek 11
Afla¤›daki iki beyitli felsefî fliir Fuzulî’nin ünlü bir k›t’as›d›r. K›t’an›n vezni fe’ilâtün
(fâ’ilâtün), mefâ’ilün, fe’ilün (fa’lün); kafiye düzeni de “xa xa”d›r.
‹lm kesbiyle pâye-i rif’at
Ârzû-y› muhâl imifl ancak
Aflk imifl her ne var âlemde
‹lm bir kîl ü kâl imifl ancak
Fuzulî