ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

136
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SORU
D‹KKAT
1
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
Vefâ ummaz cefâdan yüz çevürmez Bâkî âfl›kdur
Niyâz itmek ana cânâ yaraflur sana isti¤nâ
Bakî
Yârsuz bu cihânda n’eylersin
Güli yok gülsitânda n’eylersin
Emrî
Yine zevrak-› SIRA derûnum S‹ZDE k›r›lup kenâre düfldi
Tayanur m› flîfledür bu reh-i sengsâre düfldi
fieyh Gâlib
DÜfiÜNEL‹M
beytinin veznini bulunuz, buldu¤unuz veznin aruzun hangi bahrine ait oldu¤unu belirleyiniz
ve veznin baflka bahre göre taktî edilip edilemeyece¤ini araflt›r›n›z.
SORU
D‹VAN fi‹‹R‹NDE KAF‹YE
Girifl
D‹KKAT
Kafiye aruz vezniyle birlikte Divan fliirinin iki aslî âhenk unsurundan biridir. K›sa-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
ca en az iki m›sra sonundaki ses tekrar› olarak tan›mlanabilecek olan kafiye,
redifsiz manzumelerde m›sra ya da beyit sonlar›ndaki, redifli manzumelerde de
AMAÇLARIMIZ
rediften hemen
AMAÇLARIMIZ
önceki ses ya da seslerin tekrar›ndan do¤an âhenktir. Kafiyenin
kullan›m s›kl›¤›n› ya da düzenini naz›m biçimleri belirler.
Klâsik dönem Türk fliirinde kullan›lan kafiye sistemi aruz vezni gibi Arap fliirin-
K ‹ T A P
den Fars fliirine K ‹ T oradan A P da Türk edebiyat›na geçmifltir. Bu âhenk sisteminde kafiye
tek bir ünsüz ya da uzun ünlü(=revî)nün tekrar›ndan ya da birden fazla ses benzeflmesinden
meydana gelmifl olmas› mümkündür. Tek bir sesin tekrar›yla meyda-
TELEV‹ZYON na gelen kafiyelere TELEV‹ZYON mücerred kafiye, birden fazla sesin tekrar›yla elde edilen kafiyelere
de mürekkeb kafiye denir. Mürekkeb kafiyenin mürdef, mukayyed ve
mü’esses olmak üzere üç türü vard›r. Bu adland›rmada ridf, kayd, te’sîs ve dahîl
adlar› verilen kafiye harfleri esas al›nm›flt›r.
‹NTERNET Divan fliirinde ‹NTERNET dokuz kafiye harfi vard›r. Bu harfler içinde as›l kafiye harfi revîdir.
Geri kalan sekiz harfin dördü revîden önce, dördü de revîden sonra kullan›lm›fl
olabilir. Revîden önce gelebilecek kafiye harflerine ridf, kayd, te’sîs ve dahîl;
revîden sonra gelebilecek kafiye harflerine de baflkaca adlar verilmifltir. Ridf,
revîden hemen önce gelen bir uzun ünlü (=â, û, î), kayd da revîden önceki harekesiz
bir ünsüzdür. Te’sîs ise, revî ile aralar›nda bir harekeli ünsüz bulunan eliftir.
Ridf ve revî ile yap›lm›fl kafiyeye mürdef; kayd ve revî ile yap›lm›fl kafiyeye mukayyed;
te’sîs, dahîl ve revî ile yap›lm›fl kafiyeye de mü’esses kafiye denir. Burada
her kafiyede ridf ve kayddan yaln›zca birinin bulunabilece¤i; dahîlin ise ba¤›ms›z
bir kafiye harfi olmad›¤›, ancak mü’esses bir kafiyede te’sîs ile birlikte kullan›labilece¤i
unutulmamal›d›r. ‹flte mürekkeb kafiye ad› alt›nda toplanan mürdef, mukayyed
ve mü’esses kafiyeler ridf, kayd, te’sîs ve dahîl ad› verilen bu dört kafiye harfinin
meydana getirdikleri kafiye türleridir. Mürdef “ridfli”, mukayyed “kaydl›”,
mü’esses de “te’sîsli” demektir.
Redîf ise, fliirde bulunmas› flart olmamakla birlikte Divan flairlerinin oldukça s›k
kulland›klar› bir âhenk unsurudur. Redîfi “revîden sonra gelen ve aynen tekrarlanan
ses veya seslerin tamam›” olarak tan›mlamak mümkündür. Redîfli manzumelere
müreddef denir.