ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

56
Gazelin as›l anlam›
“kad›nlarla aflk sohbeti
yapmak”t›r.
Resim 2.3
fieyh Gâlib
Divan›’ndan
gazeller
bölümünün ilk iki
sayfas›
Eski Türk Edebiyat›na Girifl: Biçim ve Ölçü
7 (Bir yerde) sevgili varsa, Cem’in kadehi (flarap) varsa, zaman da uygunsa; ârif
iflte böyle bir anda zevki ve e¤lenceyi kendisi için ganimet bilen kimseye denir.
Aç›klama: Ârif, anlay›fll›, bilgili, gördü¤ünü uzun uzun düflünmeden hemen
kavrayabilen kifliler için kullan›lm›fl bir s›fatt›r.
8 Zevki tam anlam›yla yaflayan rind, sarhofl bir hâlde ve mutluluk içinde bir
elinde lâle renkli flarap kadehini, bir elinde de güzelin k›vr›m k›vr›m saçlar›n›
tutand›r.
Aç›klama: Rind, görünüfle ve dünya ifllerine de¤er vermeyen, kurallardan
uzak, bütün varl›¤› kendi iç dünyas›na göre de¤erlendiren, gönül gözü aç›k,
hofl görülü, derbeder görünüflünün aksine bilge, içkiye ve e¤lenceye düflkün
kiflidir.
9 Saki, lutfet, naz› b›rak da flarap sun, surahi ve testi dolsun, kadeh de bofl kalmas›n;
çünkü, bu dünya böyle kalmaz.
10 Her yeni yetiflmifl gül fidan› (gibi güzel), eline flarap kadehi ald›; ey servi boylu,
gonca a¤›zl›! Lutfet, aç›l (nefl’elen), sen de gül.
Gazel
Gazel, bir edebiyat terimi olarak, ilk beytinin m›sralar› birbiriyle, di¤er beyitlerinin
ikinci m›sralar› ilk beyitle kafiyeli, ayn› vezinle söylenmifl, genellikle
befl beyit ile dokuz beyit aras›nda fliirlerin yaz›ld›¤› bir naz›m biçiminin
ad›d›r. Bununla birlikte beyit say›s› 15’e kadar ç›kan gazeller de görülür. Dört beyitli
gazellere ise nadir olarak rastlanmaktad›r.
Üç veya dört beyitli gazeller asl›nda eksik gazeller oldu¤undan bu manzumeler
gazel-i nâ-tamâm (=eksik gazel) olarak adland›r›lm›flt›r. Gazel genellikle 5 beyitle
yaz›lm›flt›r. Gazelin bir di¤er ad›n›n penç-beyt (=befl beyit) olmas› da gazelin
daha çok befl beyitli bir naz›m biçimi olarak kabul edildi¤ini göstermektedir. Fuzulî
gibi bu kurala uymayan baz› flairler de olmakla birlikte, Divan edebiyat›nda flairler
daha çok befl beyitli gazeller yazm›fllard›r. 15 beyitten uzun gazellere gazel-i
mutavvel (=uzun gazel) ad› verilir. Gazelde kafiye düzeni kasîdede oldu¤u gibidir:
aa, xa, xa, xa, xa . . .
Gazelin bafll›ca konusu “aflk”t›r. Ancak farkl› konularda yaz›lm›fl gazeller de
vard›r. Birer edebiyat terimi olmamakla birlikte çeflitli araflt›rmalarda ve yaz›larda
aflk›n verdi¤i mutluluk ya da ac›y› dile getiren gazellere âfl›kane gazel, dünya
zevklerinden söz eden gazellere rindâne gazel, do¤rudan sevgilinin güzelli¤inden
ve ona duyulan arzudan bahseden gazellere flûhâne gazel, tasavvufî düflüncenin
hâkim oldu¤u gazellere sûfiyâne ya da ârifâne gazel, felsefî gazellere de
hikemî veya hakîmâne gazel adlar›n›n verildi¤i görülmektedir.