ESK‹ TÜRK EDEB‹YATINA G‹R‹fi: B‹Ç‹M VE ÖLÇÜ

1. Ünite - Eski Türk Edebiyat›n›n Genel Özellikleri ve Baz› Temel Bilgiler
sammat kaside ve musammat gazel) ve iç kafiye bulundurduklar› için âhenk
bak›m›ndan daha güçlü olurlar.
4. ‹nflâd (=özellikli fliir okuma): Divan fliirinin âhenk ile ilgili bir özelli¤i de “fliir
metninin fliir dilinin özelliklerine göre düz yaz›dan farkl› olan ve metnin etkileyicili¤ini
art›ran niteliklerini göz önünde tutuldu¤u okunufl biçimi” olan inflâdd›r.
Divan fiiirinde Muhteva
Din: Her edebiyat kendisini meydana getiren toplumun dünya görüflünü belli bir
ölçüde yans›t›r. Bu nedenle Divan edebiyat›n›n o günkü toplumun dünya görüflü
olan ‹slam dininin etkilerini tafl›mas› son derece do¤ald›r. Klâsik dönem Türk edebiyat›nda
bu etki iki boyutta kendini göstermektedir. Birincisi, söz konusu etkinin
edebî metinleri dinî düflüncelerin aktar›m arac› olarak gören, hatta türlerini belirleyen
boyutudur. Di¤er boyutu da bütün fliire hâkim olan “varl›k birli¤i” inanc›n›n
bu edebiyat›n bütününe rengini vermesi ve onun üslubunu belirlemesidir. ‹kinci
boyut daha çok dinin bir tür alg›lan›fl ve yorumlan›fl biçimi olan tasavvufla ilgilidir.
Tasavvufun Divan fliirine kaynakl›k edifl flekli üzerinde bir sonraki bölümde durulacakt›r.
Burada tek tanr› inanc›n›n bu edebiyat›n bütününe rengini vermesi ve
onun üslubunu belirlemesi olarak ifade etti¤imiz ilk boyut üzerinde duraca¤›z.
Divan fliirinde baz› türler do¤rudan dinî içeriklidir. Bu türler aras›nda ilk akla
gelenler tevhîd, münâcât ve na’tlerdir. Tevhîdler, Allah’›n “zât”›ndan, “s›fat”lar›ndan
ve “fiil”lerinden, onun birli¤inden ve yüceli¤inden söz eden ve genellikle kaside
naz›m biçimiyle yaz›lm›fl fliirlerdir. Münacatlar Allah’a yakar›fl› içeren ve farkl›
naz›m biçimleriyle yaz›labilen manzumelerdir. Dinî içerikli fliirlerin bir türü de
na’tlerdir. Na’tler genellikle Hz. Muhammed için yaz›lm›fl fliirler olmakla birlikte
dört halife ve di¤er din büyüklerinin övgüsünde yaz›lm›fl fliirlere de na’t denildi¤i
görülmektedir. Divanlarda çeflitli naz›m biçimleriyle yaz›lm›fl birçok örne¤ine rastlad›¤›m›z
bu edebî türlerin yan›nda dinî içerikli bir baflka fliir türü de mi’râciyyelerdir.
Mi’râciyyeler Hz. Muhammed’in mi’râca ç›k›fl› konusunun ifllendi¤i daha
çok mesnevi ya da kaside biçiminde yaz›lm›fl manzumelerdir. Mevlidler de dinî
içerikli fliirlerdendir. Ço¤unlukla mesnevî tarz›nda kaleme al›nan bu eserlerin konusu
Hz. Muhammed’in hayat› ve kiflili¤idir. Bu türe mevlid ad›n›n verilme nedeni
bu eserlerde konunun genellikle onun do¤umu üzerine yo¤unlaflm›fl olmas›ndan
kaynaklanmaktad›r. Mevlid türünün en güzel örne¤i Süleyman Çelebi (öl.
1422)’nin Vesîletü’n-Necât adl› eseridir. Ayn› flekilde, hilyeler ve manzum hadis
çevirileri de dinî içerikli fliirlerdir. Hilyelerde Hz. Muhammed’in kiflili¤inden bahsedilir.
Hadis tercümelerinin en yayg›n olanlar› k›rk hadis (=hadîs-i erba’în) çevirileridir.
Divan flairlerinin meslekleri, görevleriyle bu türlerde fliir yazma aras›nda
do¤rudan bir iliflki yoktur. Örnek olarak fleyhülislâml›k makam›na kadar yaklaflm›fl
büyük bir bilgin olan Bakî’nin bu türlerde kaleme al›nm›fl tek bir fliiri yoktur. Büyük
bir tarihçi, hukukçu ve sanatkâr olan fieyhülislam Kemal Paflazade’nin de Divan’›nda
dinî içerikli fliirlere rastlanmaz.
Divan fliirinde Allah sonsuz ilmi ve kudreti, bu ilim ve kudretinin bütün eflyay›
ve evreni kuflatm›fl olmas›, gökleri yeri ve her fleyi belli bir düzen içinde yarat›p yine
bir düzene göre yönetmesi, insan›n onun sanat›n›n güzel bir örne¤i olmas› gibi
özellikleriyle an›l›r. Yine her fleyin onun hükmü ve takdir(=kaza ve kader)ine
göre gerçekleflti¤i, O’nun diriltme ve öldürme kudretine sahip oldu¤u, ahiret inanc›n›n
ebedî; dünyan›n ise geçici olmas›n›n O’nun bir hikmeti oldu¤u, olmufl ve olacak
her fleyi bildi¤ine dair göndermeler bütün metinlerde aç›k veya kapal› olarak
yer al›r. Metinlerde yayg›n olarak Allah, Huda, Hak, Rab ve Tanr› olarak geçen ad-
17
“Musammat gazel”,
“musammat kaside” ve
“müselsel gazel” hakk›nda
2. ünitede, tef’ile ile ilgili de
4. ünitede bilgi verilecektir.
Mi’râc ‹slâm inanc›na göre
Hz. Muhammed’in yedi kat
gö¤ü afl›p Allah’›n huzuruna
yükselerek O’nunla
görüflmesi mucizesi”dir.
Mevlidin as›l anlam›
“do¤um yeri” ya da “do¤um
zaman›”d›r.]