Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

ŁUKASZ TISCHNER
storii? Manicheizm znów staje u wrót – powraca w popularnej na
początku wieku filozofii Schopenhauera, płynie ukrytym nurtem
w dziele Zdziechowskiego Pesymizm, romantyzm a podstawy chrześcijaństwa.
Czy jedynym usprawiedliwieniem dla dobrego Boga ma
być Jego nieistnienie, jak sugerował Stendhal? Koniński spisujący
swe przemyślenia z czasów wojny ze wszystkich sił chce temu zaprzeczyć.
Broniąc Boga, broni swej kruchej wiary, która zrodziła się
przecież z ateizmu.
Prywatna teodycea Konińskiego
Walka rozgrywa się na kartach dzienników spisywanych pospiesznie
od 1 września 1939 do ostatnich dni życia, czyli do początku
1943 roku. Koniński pozostawił po sobie zapiski z czterech pierwszych
miesięcy wojny, nazwane przez wydawcę Wojna. Notatki z dnia
na dzień, dziennik-solilokwium zatytułowany później Uwagi (z lat
1940–1942) i dwa tomy medytacji teologiczno-filozoficznych: Ex
Labyrintho (kwiecień 1939–marzec 1942) oraz Nox atra (kwiecień
1942–koniec 1942?). Adam Fitas przekonuje, że „od Wojny poprzez
dziennik-soliloquium do Ex Labyrintho i Nox atra następuje stopniowe
osłabianie głosu kronikarza przy jednoczesnym wzmacnianiu
i poszerzaniu obszaru przeznaczonego na wewnętrzne rozważania
autora” 12 . Dodajmy, że „wewnętrzne rozważania autora” dotyczą
niemal wyłącznie spraw religii.
To nie przypadek, że Koniński właśnie w takim czasie postanowił
spisać swą prywatną teodyceę. Tak, prywatną, bo jak słusznie
zauważył Jan Błoński, „Koniński był bardziej poetą niż myślicielem”,
gdyż „nie zmierzał do wyłożenia jednoznacznego systemu, ale do
przekazania jednostkowego doświadczenia” 13 . Wojna, kolejna wojna,
rzeczywiście była w jego oczach wyzwaniem dla teodycei. Nie
zawsze pisze o niej wprost. Czasem używa metafor, określając ją
mianem: „płyty grobowej”, „czarnej wiosny”, „potopu katastrofy”,
12
Adam Fitas, Głos z labiryntu. O pismach Karola Ludwika Konińskiego, Wrocław
2003, s. 77
13
Jan Błoński, dz. cyt., s. 167.
116