Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

148
JANUSZ PONIEWIERSKI
Pierwsze encykliki papieży mówią najczęściej o tym, co uważają
oni za najistotniejsze dla Kościoła (i dla człowieka, który jest „jego
drogą”), najbardziej aktualne i potrzebne – o tym, co trzeba dziś
koniecznie przypominać. Encyklika Deus caritas est mówi więc o miłości,
która jest „istotą wiary chrześcijańskiej” i każdej prawdziwej
relacji z Bogiem. Trzeba to powtarzać – zwłaszcza dzisiaj, kiedy wokół
pojęcia miłości (oraz wokół religii i obrazu Boga) nagromadziło się
tak wiele nieporozumień.
Pragnę – pisze papież Benedykt – mówić o miłości, którą Bóg nas napełnia
i którą mamy przekazywać innym. (...) Jest to przesłanie bardzo aktualne i mające
konkretne znaczenie w świecie, w którym z imieniem Bożym łączy się czasami
zemsta czy nawet obowiązek nienawiści i przemocy.
Zgodnie z tym założeniem encyklika dzieli się na dwie odrębne
części: medytację przypominającą mały traktat o Bogu, który jest
miłością, i część praktyczną mówiącą o tym, jak być Kościołem –
„wspólnotą miłości”.
W pierwszej, bardziej teoretycznej części encykliki, najciekawsze
wydaje mi się pojednanie dwóch przeciwstawianych dotąd postaci
miłości: erosa (miłości „wstępującej”) i agape (miłości „zstępującej”).
Także eros (pod warunkiem, że nie próbuje się go ubóstwiać albo
traktować jako towar) – powiada Benedykt XVI – jest dobry! Potrzebuje
jednak „ascezy, wyrzeczenia, oczyszczenia i uzdrowienia”,
„aby dać człowiekowi nie chwilową przyjemność, ale pewien przedsmak
szczytu istnienia, tej szczęśliwości, do której dąży cała nasza
egzystencja”. Zaczyna wtedy współistnieć z agape:
Jeżeli eros początkowo jest przede wszystkim pożądający, wstępujący – [to]
fascynacja ze względu na wielką obietnicę szczęścia, w zbliżeniu się potem do
drugiego będzie stawiał coraz mniej pytań o siebie samego, będzie coraz bardziej
szukał szczęścia drugiej osoby, będzie się o nią coraz bardziej troszczył,
będzie się poświęcał i pragnął „być dla” niej. (...) Z drugiej strony człowiek nie
może żyć wyłącznie w miłości (...) zstępującej. Nie może zawsze tylko dawać,
musi także otrzymywać. Kto chce dawać miłość, sam musi ją otrzymać w darze.
Autor encykliki, idąc za Ojcami Kościoła, ilustruje tę zasadę biblijnym
obrazem drabiny Jakubowej: wstępowania w górę – do nie-