Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
nak wykluczyć, że jego rozumienie ludzkiej wolności zostało ukształtowane
nie tylko przez medytacje nad obrazem i podobieństwem Boga
w człowieku, lecz również przez żywot Mojżesza, któremu poświęcił
osobne dzieło. Tak oto wątki żydowskie nierozerwalnie splatają się w religijnej
kulturze europejskiej z wątkami chrześcijańskimi.
„Bóg mieszka tam, gdzie wpuści go człowiek” – to znane chasydzkie
powiedzenie przytacza Martin Buber, wybitny dwudziestowieczny myśliciel
żydowski. Także tu zawarte jest wolnościowe przesłanie, podobne
do przekonania greckich Ojców Kościoła, że Bóg nie jest w stanie
przymusić człowieka do miłości. Buber rozwija myśl chasydów, powiadając,
że sacrum w naszym świecie jest niczym innym, jak tylko otwartością
na transcendencję, profanum zaś jest zamknięciem. Chasydzi –
twierdzi Buber – dążyli ze wszystkich sił do pokonania rozziewu między
sacrum i profanum, uświęcając całym swoim życiem wszystko, co jeszcze
uświęcone nie było. Podobne intuicje były bardzo bliskie Paulowi
Tillichowi wybitnemu protestanckiemu teologowi, który kładł wielki
nacisk na „realizm wiary” człowieka wierzącego. Na czym ten realizm
polega? Tillich, w przeciwieństwie do Bubera, koncentrował się na poznawczym
wymiarze wiary. Ale jej realizm miał wypływać właśnie
z otwartości na transcendencję, z wiedzy o rzeczach i wydarzeniach w ich
duchowym sensie, w ich stosunku do transcendentnej podstawy bytu 6 .
Wolność wobec zniewalającej cywilizacji i wolność wobec Boga to
zaledwie jeden z wielu wątków, które chrześcijaństwu i całej kulturze
europejskiej przekazała Biblia Hebrajska. Ta Biblia również dała Europejczykowi
wyjątkowe poczucie historii, czyli ciągu paradygmatycznych
wydarzeń rozgrywających się jedno po drugim, w przeciwieństwie do
świadomości mitu, który zebranych i opowiadanych przez siebie przypadków
nie osadza w czasie. Dalej: jednym z dominujących biblijnych
wzorców był nie samotny bohater-mężczyzna (dobrze znany nam z kultury
klasycznej), ale małżeński związek – Adam i Ewa, Abraham i Sara,
Izaak i Rebeka czy Jakub i Rachela. Bo Bóg Biblii Hebrajskiej i Ewangelii
to Bóg Przymierza, Bóg wszystkiego, co międzyludzkie, Bóg człowiekowi
bliski, intymny, hojny w miłości i skory do przebaczenia. Ale miłość
Boża ma też swoją ciemną stronę: gniew. Bóg jest w stanie niszczyć
i ciężko nas doświadczać. Autorzy Biblii Hebrajskiej nieraz patrzyli
w przepaść zasłoniętą nawet przed greckimi tragikami. Patrzyli na Boży
6
Zob. Paul Tillich, The Formative Power of Protestantism, w: The Protestant Era,
Chicago 1957, s. 217.
167