Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

56
ADAM HERNAS
4. Obecność na dnie rozpaczy. Nie są to jednak sprawy,
którymi musi zajmować się filozof. Uwagi powyższe to tylko
swobodne refleksje na marginesie. Być może warto zadbać o autonomię
dyscypliny filozoficznej, która wcale nie musi przecież porywać
się na wyjaśnianie prawd objawionych. Zarazem oczywiste jest,
że problem cierpienia dotyczy jej w nie mniejszym stopniu i że również
ona skazana jest niejako na zdawanie swej odrębnej relacji z istnienia
dotkniętego cierpieniem. Dokąd może nas poprowadzić myślenie
filozoficzne podejmujące ten podstawowy problem na własnym
gruncie?
Otóż wydaje mi się, że najpierw myślenie to napotyka zasadniczy
punkt oporu – śmiertelne cierpienie jest niezrozumiałe i wprowadza
totalną dezorientację w świecie, który myślenie to stara się
porządkować. Właściwie wobec cierpienia nie ma już nic więcej do
myślenia, ponieważ nie ogarnia go żaden porządek, żadna synchroniczna
wizja. Filozof, który ma do czynienia z cierpieniem drugiego
człowieka, nie jest zdolny sprowadzić go do formy osobliwego przedmiotu
badawczego. Cierpienie nie jest jednym z fenomenów ludzkiego
świata, który się po prostu tylko jawi. Natychmiast porusza
ono i wzywa do pilnego podjęcia środków zaradczych. Można powiedzieć,
że w sytuację cierpienia jest się od razu włączonym i zaangażowanym.
W takim znaczeniu również myśliciel nie może być tylko
obserwatorem i biernym świadkiem tego, co przytrafia się innym.
Jest on zawsze już w sytuacji porażonego nieszczęściem innych albo
wręcz sam zajmuje miejsce Hioba.
Kiedy nic się już nie da zrobić, kiedy nie ma już nadziei na fizyczny
ratunek, cierpienie odsłania samą, odartą z atrybutów istnienia,
obecność, która odwołuje się i przywołuje do obecności, do
współobecności, do prostego bycia „z” i „wobec” otoczonego milczeniem.
Wobec cierpienia lub obecności człowieka cierpiącego
można jedynie zamilknąć, tzn. odpowiedzieć samą tylko obecnością.
Spotkanie z cierpiącym i umierającym jest innym rodzajem spotkania
niż etyczna sytuacja „twarzą w twarz” opisana przez Emmanuela
Lévinasa. Tutaj nikt nie przemawia z wysokości Innego, nie domaga
się ofiary w imię skrajnej odpowiedzialności za drugiego (wdowy,
cudzoziemca i sieroty). To nie ja zajmuję miejsce Innego, to nie ja