Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

TEMAT MIESIĄCA
„nocy czarnej”, „nocy historii” 14 . Ale właśnie ów zabieg kryptonimowania
uniwersalizuje przeżycie wojenne i pozwala je wpisać w kontekst
jego prywatnej teodycei. Zacytujmy fragment Uwag:
Dziś w nocy z 13/14 lutego [1941] rozmawialiśmy z żoną o tej strasznej zmorze,
która nas ssie, o tej płycie grobowej, która się na nas położyła. St.[efania]
powiedziała: „Może Bóg nie dopuści do tego, może nas uratuje?...”. A ja nie
odpowiedziałem nic. Bo wiem, że Bóg już nieraz dopuścił do wymarcia i wymordowania
miast, do głodów, epidemii, ludożerstwa, do nieprzebranej nędzy ludzkiej,
krzywdy ludzkiej, która teraz tu u nas wezbrała niesłychaną falą, ale która
choć nie w tym nasileniu, była i będzie, w całym życiu ludzkim, w całej historii.
Bo historia jest częścią natury, a natura jest obojętna, ani „zła”, ani „dobra”, ale
obojętna, nieznana, tajemnicza, kapryśna albo nieubłagana, w każdym razie obca
jednostce, ponadindywidualna w swych celach, jeśli ma takie; a przecież w niepojętej
ironii wiecznie i zawsze tworząca jednostki po to, aby je na śmierć skazać
– na śmierć za pomocą mnogich przemyślnych sposobów (U, s. 42).
Spróbujmy przyjrzeć się idei Boga, która krystalizuje się pod piórem
Konińskiego.
Jaki Bóg?
Bóg Konińskiego jest przede wszystkim Bogiem niespokojnego
serca. To serce przywiodło autora Nox atra do wiary, to ono każe
mu przezwyciężać rozpacz, „chcieć pozytywnie”, jak napisał w liście
do ojca. Określenie „chcieć pozytywnie” pokazuje, że jego wiara
wspiera się na woli dobra, zatem w języku Konińskiego serce bliskie
jest sumieniu, a być może z nim się utożsamia. Czytamy w Ex Labyrintho:
Znamy sumienie nasze jako najlepszą rzecz na tym świecie; i sumienie to
projektujemy poza siebie, na ciemny ekran Tajemnicy, jako jasną smugę wiary,
że tam ktoś jest, do sumienia naszego podobny, ale niezmiernie doskonalszy niż
to sumienie, ktoś żywy jak my, ale niezmiernie od nas rzeczywistszy” (EL, s. 185).
Jednak serce-sumienie – „kawałek Boga w nas” (EL, s. 64) – ma
kłopoty z przebiciem się „na drugą stronę”, bo fakty przeczą istnie-
14
Por. A. Fitas, dz. cyt., s. 71–79.
117